Alfabet देवनागरी devanāgarī
Sanskryt jest językiem sylabicznym. Pisany od lewa do prawa alfabetem zwanym nāgarī lub devanāgarī देवनागरी, wywodzącym się z wcześniejszego pisma brāhmī. Alfabet zawiera 48 głosek ułożonych według miejsca ich artykulacji. Słowo devanāgarī देवनागरी to złożenie z dwóch wyrazów: ‘deva’ देव, oznaczającego “boga” i ‘nāgarī’ नागरी, co znaczy “miasto”. Tłumaczone jest zwyczajowo jako miasto boga, język miejski, pochodzący z miasta boga lub tam używany.
“Najważniejsze pismo indyjskie nagari lub devanagari ...
“Najważniejsze pismo indyjskie nagari lub devanagari, rozwinęło się z jednej z odmian pisma guptyjskiego za pośrednictwem pisma siddhamātṛkā. Pierwotne znaczenie nazwy nagari jest niepewne. Zdaniem niektórych uczonych pojawia się ona po raz pierwszy jako nazwa pisma w Lalitawistarze w wyrażeniu nāgalipi, czyli “pismo Nagów”, według doktora L.D. Barnetta natomiast nāgalipi i dewanagari nie mają z sobą nic wspólnego. Inne miejscowe wytłumaczenie to “pismo nagarów”, czyli braminów gudżarackich. Obecnie nagari tłumaczy się zazwyczaj jako “pismo używane w miastach” lub “pismo miejskie”, gdyż wiąże się ten termin z wyrazem nagara.” “Dewanagari (deva-nāgarī), od sanskryckiego ‘deva’ ‘bóg’, tzn. “nagari bogów” lub braminów, “boskie” lub królewskie nagari.”
David Diringer ‘Alfabet’
Tradycyjnie alfabet określany jest jako akṣaramālā अक्षरमाला lub varṇamālā वर्णमाला, czyli girlanda z głosek. Akṣara to litera, varṇa to głoska, mālā oznacza girlandę.
Tradycja również mówi, że już znajomość samego alfabetu przynosi takie same korzystne i obfite owoce jak znajomość wszystkich Wed.
! Innym zapisem samogłoski 'a' spotykanym przede wszystkim w starszych tekstach jest:
Jeśli chodzi o wymowę to dla osoby operującej językiem polskim nie przedstawia ona zbytniej trudności gdyż ze wszystkimi dźwiękami jesteśmy zaznajomieni. Jedyną trudność może nam przynieść wymowa szeregu ṭa, ze względu na nietypową pozycję języka.
Na początku alfabetu zgromadzone są wszystkie samogłoski.
Pierwszą literą jest a, potem długie ā, i, długie ī, ṛ, długie ṝ, ḻ, u, długie ū.
Czyli następujący ciąg samogłosek: a, ā, i, ī, ṛ, ṝ, ḻ, u, ū
Następnie dyftongi: e, ai, o, au
Potem pierwszy szereg spółgłosek: ka kha ga gha na | (wymawiamy każde "h")
Drugi szereg : cza czha dża dżha nia | (pomiędzy “cz”, a “ć”, pomiędzy “dż” a “dź”).
Trzeci : ṭa ṭha ḍa ḍha ṇa | (ten szereg wymawiamy z językiem zawiniętym do tyłu, koniuszkiem dotykając podniebienia).
Czwarty : ta tha da dha na | (tutaj zwyczajnie jak w wyrazie tata).
Piąty: pa pha ba bha ma |
Półsamogłoski : ja ra la wa | (pomiędzy "wa" a "ła")
Spiranty : śa sza sa |
Alfabet kończy dźwięczne: ha ||
śiva sūtrāṇi
शिव सूत्राणि
W jaki sposób ułożony jest alfabet według Pāṇini'ego przeczytaj tutaj:
अ इ ऋ ळ उ a i ṛ ḻ u
Alfabet ułożony jest w sposób fonetycznie uporządkowany, zgodnie z kolejnością pozycji artykulacji głosek. Dobrze jest uświadomić sobie jak w ogóle powstają dźwięki, którymi posługujemy się składając je w słowa, a później w zdania - w nauce sanskrytu będzie to bardzo pomocne ze względu na sposób uporządkowania tego języka.
Mamy głoski powstające w gardle, podniebienne, głowowe, zębowe i wargowe.
Pierwszą literą alfabetu jest 'a' अ głoska gardłowa, następnie 'i' इ podniebienna, 'ṛ' ऋ głowowa, 'ḻ' ळ zębowa i 'u' ऊ głoska wargowa.
Wymawiając samogłoski: a i ṛ ḻ u używamy po kolei wszystkich miejsc artykulacji (sthāna स्थान), od najgłębiej umiejscowionego - gardłowego, po najbardziej zewnętrzne - wargowe.
- कण्ठ्य (kaṇṭhya) gardłowe
- तालव्य (tālavya) podniebienne
- मूर्धन्य (mūrdhanya) głowowe
- दन्त्य (dantya) zębowe
- ओष्ठ्य (oṣṭhya) wargowe
Miejsce artykulacji to sthāna स्थान
Cały alfabet wraz z miejscami artykulacji poszczególnych głosek wygląda następująco:
Oprócz głosek gardłowych, podniebiennych, głowowych, zębowych i wargowych dodatkowym miejscem towarzyszącym artykulacji niektórych głosek jest nos :
नासिक्य (nāsikya) nosowe / nosówki
Mieszane miejsca artykulacji mają dyftongi:
e, ai कण्ठतालव्य (kaṇṭhatālavya) gardłowo-podniebienne
o, au कण्ठोष्ठ्य (kaṇṭhoṣṭhya) gardłowo-wargowe
प्रयत्न prayatna czyli wysiłek artykulacyjny
Żeby doszło do artykulacji głoski musi wpierw zaistnieć wysiłek artykulacyjny (prayatna).
Jest on dwojakiego rodzaju:
wewnętrzny (ābhyantara) i zewnętrzny (bāhya).
Wysiłek wewnętrzny (ābhyantara prayatna)
powstaje w zależności od stopnia otwartości organów artykulacji. Mogą być one: otwarte (vivṛta), zwarte (spṛṣṭa), lekko zwarte (iṣatspṛṣṭa) lub lekko otwarte (iṣadvivṛta).
Przy artykulacji samogłosek i dyftongów organy artykulacji są otwarte (vivṛta).
Przy spółgłoskach - zwarte (spṛṣṭa).
Przy półsamogłoskach są lekko zwarte (iṣatspṛṣṭa).
A przy syczących lekko otwarte (iṣadvivṛta).
Głoski, które mają ten sam organ artykulacji (sthāna) i do ich wypowiedzenia potrzebujemy takiego samego wysiłku (prayatna) nazywane są głoskami homogenicznymi - savarṇa, poza jednym wyjątkiem: samogłoski ze spółgłoskami nigdy, mimo spełnionych warunków, nie będą savarṇa.
Savarṇa. (Czytaj więcej)
"Savarṇa" to bardzo stare słowo, które znajdujemy już w Rygwedzie. Znaczyło ono pierwotnie : "o tym samym kolorze, tej samej barwy", a w gramatycznym sensie słowo 'savarṇa' oznacza: mający ten sam / podobny dźwięk.
Pāṇini określa savarṇę następująco:
तुल्यास्य - प्रयत्नम् सवर्णम्
tulyāsya -prayatnam savarṇam
W “Vājasaneyi - Prātiśākhya” 1. 43 : समानस्थानकरणास्यप्रयत्नः सवर्णः । samānasthānakaraṇāsyaprayatnaḥ savarṇaḥ
Wysiłek zewnętrzny (bāhya prayatna)
powstaje przy użyciu oddechu. Mamy: mały przydech (alpaprāṇa), wielki przydech (mahāprāṇa), dźwięczność (ghoṣa) i bezdźwięczność (aghoṣa), tchnienie - westchnienie (śvāsa), donośne brzmienie (nāda) i trzy akcenty: akcent wysoki (udātta), akcent niski (anudātta) i akcent mieszany (svarita).
Otwarcie gardła (vivāra) i artykulacja twarda (khar) następuje przy głoskach - ka, kha, ca, cha, ṭa, ṭha, ta, tha, pa, pha, śa, ṣa, sa (vivāra, śvāsa, aghoṣa).
Zamknięcie gardła (samvāra) i artykulacja miękka (haś) przy głoskach - ha, ya, ra, la, va, ṅa, ña, ṇa, na, ma, ga, gha, ja, jha, ḍa, ḍha, da, dha, ba, bha (samvāra, nāda, ghoṣa).
Pierwsze spółgłoski każdego szeregu ka, ca, ṭa, ta i pa wymagają małego przydechu (alpaprāṇa) i są bezdźwięczne (aghoṣa).
Drugie spółgłoski każdego szeregu - kha, cha, ṭha, tha i pha wymagają wielkiego przydechu (mahāprāṇa) i są bezdźwięczne (aghoṣa).
Trzecie spółgłoski - ga, ja, ḍa, da, ba wymagają małego przydechu (alpaprāṇa) i są dźwięczne (ghoṣa).
Czwarte spółgłoski - gha, jha, ḍha, dha, bha wymagają wielkiego przydechu (mahāprāṇa) i są dźwięczne (ghoṣa).
Na końcu każdego szeregu stoi nosówka -
ṅa, ña, ṇa, na i ma.
Wymagają one małego przydechu (alpaprāṇa) i są dźwięczne (ghoṣa).
Szczegółowa tablica fonetyczna :
Żeby dopełnić fonetycznego obrazu należy wspomnieć jeszcze o :
visarga (visarjanīya) - przydechu bezdźwięcznym - ḥ
anusvāra - nosowym dźwięku zamykającym samogłoskę - ṃ
jihvāmūlīya - dźwięku powstającym u podstawy języka przy artykulacji ka, kha,
upadhmānīya - "dmuchnięciu" przy artykulacji pa, pha.
Samogłoski i dyftongi postępują po sobie według stopnia otwarcia jamy ustnej, spółgłoski zwarte według kolejności miejsc zwarcia. Potem następują półsamogłoski i szczelinowe. Porządek znaków graficznych został tu ustalony na podstawie kryteriów rzeczowych, a nie przejęty mechanicznie z obcego układu.
[T. Pobożniak, “Języki indyjskie”]
Alfabet podzielony jest na:
1. samogłoski | svara स्वर
2. dyftongi | samdhyakṣara सम्ध्यक्षर
3. spółgłoski | vyañjana व्यञ्जन
4. półsamogłoski | antaḥstha अन्तःस्थ
5. spiranty | ūṣman ऊष्मन्
Razem w alfabecie mamy 48 głosek plus dwie dodane (anusvāra i visarga).
