Sandhi samogłosek | svara sandhi
Svara sandhi
Svara sandhi czyli sandhi samogłosek
to zasady łączenia wygłosowych i nagłosowych samogłosek
w złożeniach słownych, w zdaniu (1.) i w obrębie słowa (wewnętrzne) (2.).
„Połączenie samogłosek z samogłoskami znane jest jako „svara sandhi”. Svara sandhi ma wiele odmian, z których najważniejszą jest ‘praśliṣṭa’ प्रश्लिष्ट. Słowo „praśliṣṭa” to imiesłów bierny czasu przeszłego od rdzenia „śliṣ” (późniejsza forma „śriṣ”) „spinać, przylegać, łączyć” poprzedzone upasargą (przedrostkiem) „pra” i oznacza „splecione, spięte, złączone, koalescencyjne* ”.
Stąd w Prātiśākyha’ch (ṛk prātiśākyha) nazwa ‘Praśliṣṭa Sandhi’ oznacza:
- ściągnięcie samogłosek krótkich lub długich w odpowiadające im samogłoski długie
- połączenie ‘a’ i ‘ā’ z krótkim lub długim ‘i’ i ‘u’ dające odpowiednie im guṇa tj. ‘e’ i ‘o’
- połączenie ‘a’ i ‘ā’ z samogłoskami na stopniu guṇa ‘e’ i ‘o’ dające odpowiednie im vṛddhi tj. ‘ai’ i ‘au’
- absorbcja samogłosek ‘a’ i ‘ā’ przez samogłoski na stopniu vṛddhi tj. ‘ai’ i ‘au’”
Powyższy cytat pochodzi z ‘Technical Terms and Technique of Sanskrit Grammar’ Kshitisha Chandry Chatterji
* koalescencja – proces, w którym dwie lub więcej cząstek łączy się z sobą, tworząc pojedynczą cząstkę.
1. SVARA SANDHI W ZDANIU I W ZŁOŻENIACH
1.1
Dwie jednakowe,
krótkie samogłoski dają długą
samogłoskę.
अ + अ = आ
इ + इ = ई
उ + उ = ऊ
- karma + aśaya = karmāśaya
कर्म + अशय = कर्माशय - kapi + indra = kapīndra
कपि + इन्द्र = कपीन्द्र - bahu + ulūkāḥ = bahūlūkāḥ
बहु + उलूकाः = बहूलूकाः
Jednakowa krótka samogłoska i długa samogłoska dają samogłoskę długą.
अ + आ = आ
इ + ई = ई
उ + ऊ= ऊ
- mahā + ātman = mahātman
महा + आत्मन् = महात्मन् - nadī + īśa = nadīśa
नदी + ईश = नदीश
1.2
अ lub आ daje z następującą niejednakową samogłoską jej guṇa a z guṇa i vṛddhi - jej vṛddhi.
अ, आ + इ, ई = ए
अ, आ + उ, ऊ = ओ
अ, आ + ए = ऐ
अ, आ + ओ = औ
अ, आ + ऋ = अर्
अ, आ + ळ = अल्
- na + iti = neti
न + इति = नेति - kā + iyam = keyam
का + इयम् = केयम् - mahā + īśvara = maheśvara
महा + ईश्वर = महेश्वर - piṇḍa + udaka = piṇḍodaka
पिण्ड + उदक = पिण्डोदक - na + eva = naiva
न + एव = नैव - atra + eva = atraiva
अत्र + एव = अत्रैव - mama + ojas = mamaujas मम + ओजस् = ममौजस्
- mama + ṛṇam = mamarṇam
मम + ऋणम् = ममर्णम् - mahā + ṛṣi = maharṣi
महा + ऋषि = महर्षि - tasya + aiśvaryam = tasyaiśvaryam
तस्य + ऐश्वर्यम् = तस्यैश्वर्यम्
1.3
Przed niejednakową samogłoską
इ ई, उ ऊ, ऋ ॠ przechodzą w य, व, र.
इ, ई -> य
उ, ऊ -> व
ऋ, ॠ -> र
प्रति + एकम् = प्रत्येकम्
अपि + अन्य = अप्यन्य
साधु + एव = सध्वेव
आसु + अप्सु = आस्वप्सु
1.4
Po wygłosowym ए i ओ wypada nagłosowe अ . Brak अ zaznaczamy w devanāgarī znakiem 'ऽ', a w transliteracji apostrofem.
...ए/ओ + अ...
=
...ए/ओ ऽ...
W Prātiśākyha’ch elizja (wypadnięcie) nagłosowego ‘a’ po wygłosowym ‘e’ i ‘o’ nazywana jest ‘abhinihita sandhi’ (pierwiastek czasownikowy √ dhā + upasargi ‘abhi’ i ‘ni’ = abhinihita ‘bliski kontakt’).
śivo + aham = śivo'ham
शिवो + अहम् = शिवोऽहम्
- tato + api = tato 'pi
ततो + अपि = ततो ऽपि - autsukyo + asmi = autsukyo'smi
औत्सुक्यो + अस्मि = औत्सुक्योऽस्मि
- astamite + ahani = astamite'hani
अस्तमिते + अहनि = अस्तमितेऽहनि - svarupe + avasthānam = svarupe 'vasthānam
स्वरुपे + अवस्थानम् = स्वरुपे ऽवस्थानम्
1.5
Przed samogłoską inną niż अ,
ए i ओ przechodzą w अ
ए / ओ -> अ
ye + ete = ya ete
ये + एते = य एते
1.6
ऐ przed samogłoską
przechodzi w आ
ऐ może przejść
również w आय्
ऐ -> आ
ऐ -> आय्
- tasmai + adadām =
tasmā adadām
तस्मै + अददाम् =
तस्मा अददाम् -
tasmai + adadām = tasmāyadadām
तस्मै + अददाम् =
तस्मायददाम्
1.7
औ przed samogłoską
przechodzi w आव्
औ -> आव्
tau + ubhau = tāvubhau
तौ + उभौ = तावुभौ
! • WYJĄTKI • !
Są wyjątki od powyższych reguł. Niektóre samogłoski końcowe pozostają niezmienne i nie podlegają zasadom sandhi.
- Niezmienne pozostają końcówki dualis ई, ऊ, ए odmiany imiennej i ए słownej.
- Forma zaimkowa अमी
- Końcowe ओ w połączeniach अथो नो (z अथ उ, न उ)
- Ostatnia samogłoska wykrzykników अहो i हे
2. SVARA SANDHI (WEWNĘTRZNE)*
Sandhi wewnątrzwyrazowe podlega w zasadzie tym samym regułom co sandhi zewnętrzne z paroma jednakże wyjątkami:
*Przykłady pochodzą z podręcznika prof. Andrzeja Gawrońskiego
2.1
Augment अ + इ ई उ ऊ ऋ
daje vṛddhi, czyli
अ + इ, ई -> ऐ
अ + उ, ऊ -> औ
अ + ऋ -> आर्
-
a - icchat > aicchat
अ - इच्छत् > ऐच्छ्त्
2.2
W odmianie rzeczowników jednozgłoskowych i w niektórych formach czasownikowychइ ई, उ ऊ przechodzą wइय् उव् przed samogłoską.
इ ई -> इय्
उ ऊ -> उव्
- bhū + am > bhuvam
भू + अम् > भुवम्
(‘ziemia’) + (Acc.sing.) > (‘ziemię’) - ī > īy
ई > ईय् - i ī > y
इ ई > य् przed इ w niektórych formach perfectum
2.3
इ उ wzdłużają się zwykle w zgloskach pierwiastkowych przedर् (pierwotnym lub powstalym z pierwiastkowegoस् i व्), po których następuje य् lub spółgłoska.
इ उ -> ई ऊ
„Od wczesnego okresu sandhi końcówek przypadkowych było uważane za odrębną kategorię, co jasno wynika z Tolkappiyam, i tak w Rūpāvatāra, Prakriyā Kaumudī, Siddhānta Kaumudī i tego typu dziełach znajdujemy osobny rozdział zatytułowany Svādi Sandhi.”
‘Technical Terms and Technique of Sanskrit Grammar’
Kshitish Chandra Chatterji
- pur + bhis > pūrbhiḥ
पुर् + भिस् > पूर्भिः
(gród) + (końcówka Instr. plur.) > (‘grodami’) - āśis + bhis > āśīrbhiḥ
आशिस् + भिस् > आशीर्भिः
(‘prośba, błogosławieństwo’) + (końcówka Instr. plur.) > (‘prośbami’) - √div + yati = dīvyati
√दिव् + यति = दीव्यति (‘bawi się’)
2.4
Przed sufiksami i końcówkami zaczynającymi się od samogłoski lub य् :
A.ए przechodzi w अय्
B. ऐ przechodzi w आय्
C. ओ przechodzi wअव्
D. औ przechodzi wआव्
- A. ne + ati = nayati
ने + अति = नयति
(‘prowadzi’; √ नी ‘prowadzić, wieść’) - B. ninai + a = nināya
निनै + अ = निनाय
(‘poprowadził’; √नी ‘prowadzić, wieść’) - C. go + ām = gavām
गो + आम् = गवाम् (‘krów’)
bho + ati = bhavati
भो + अति = भवति (‘jest’) - D. nau + ā = nāvā
नौ + आ = नावा (‘okrętem’)
! • UWAGA • !
ऐ 'ai' pierwiastkowe (tematyczne) traci इ 'i' przed spółgłoską.
Ćwiczenia
Ćwiczenia z sandhi samogłosek wraz z odpowiedziami. Sprawdź w praktyce zasady svara sandhi.