Tworzenie tematów I

Lista pierwiastków czasownikowych klasy I, IV, VI, X

Poniżej zamieszczona jest lista pierwiastków czasownikowych klasy I, VI, IV i X * wraz z tematem i formą czasownika w 3. os. l. poj. (prathama puruṣa प्रथम पुरुष, ekavacana एकवचन) czasu teraźniejszego (laṭ लट्).

* Kolejność klas I, VI, IV, X ułożona jest ze względu na podobny sposób tworzenia tematu w klasie I i VI - przez dodanie 'a' oraz w klasie IV i X z dodatkiem odpowiednio 'ya' i 'aya'.

Niektóre pierwiastki należą do więcej niż jednej klasy.

Klasa I

W klasie I temat tworzymy dodając अ 'a' do pierwiastka. Występująca w pierwiastku samogłoska przybiera stopień guṇa o ile nie jest samogłoską długą.

Na przykład:

Chcemy utworzyć temat z pierwiastka I klasy √ भृ bhṛ (nieść, unosić, podtrzymywać). Samogłoską pierwiastkową √ भृ bhṛ jest ऋ ‘ṛ'. Stopień guṇa ऋ ‘ṛ’ to अर् ‘ar’, co przekształca nam 'bhṛ' w 'bhar'; do tego dołączamy अ ‘a’ i otrzymujemy temat 'bhara'. Do utworzonego tematu możemy teraz dodać końcówkę koniugacyjną -mi, -si, -ti ...itd.

- √ भृ bhṛ - guṇa ‘ṛ’ to ‘ar’ -> 'bhar' + ‘a’ -> temat 'bhara' + ति ‘ti’ (końcówka 3.os.l.poj.) = bharati (niesie, unosi, podtrzymuje)

- √ पच् pac - guṇa ‘a’ to ‘a’ -> 'pac' + ‘a’ -> temat 'paca' + ति ‘ti’ (końcówka 3.os.l.poj.) = pacati (gotuje)

- √ जीव् jīv - ' ī ' jest samogłoską długą, pozostaje więc bez zmian- jīv + a -> temat jīva + ति ‘ti’ = jīvati (żyje)

√ भू bhū (być) भवति, temat: bhava, 3os. भवति bhavati
√ भ्रम् bhram (błąkać się, wałęsać się, snuć się, mylić się), temat: bhrama, 3os. भ्रमति bhramati, (IV bhrāmyati)
√ धृ dhṛ (trzymać, dzierżyć), temat: dhara, 3os. धरति dharati
√ नी nī (prowadzić), temat: naya, 3os. नयति nayati
√ पच् pac (gotować, piec), temat: paca, 3os. पचति pacati
√ गद् gad (gadać, bełkotać), temat: gada, 3os. गदति gadati
√ स्था sthā (stać), temat: tiṣṭha, 3os. तिष्ठति tiṣṭhati
√ जीव् jīv (żyć), temat: jīva, 3os. जीवति jīvati
√ अर्ह् arh (potrafić, raczyć, zasługiwać, być godnym), temat: arha, 3os. अर्हति arhati
√ ईक्ष् īkṣ (patrzeć, widzieć, spostrzegać), temat: īkṣa, 3os. Ā. ईक्षते īkṣate / P. ईक्षति īkṣati
√ ईह् īh (pragnąć, pożądać), temat: īha, 3os. Ā. ईहते īhate / P. ईहति īhati
√ क्ळ्प् kl̤p (nadawać się, być zdatnym), temat: kalpa, 3os. Ā. कल्पते kalpate / P. कल्पति kalpati
√ क्रम् kram (kroczyć), temat: krāma, 3os. क्रामति krāmati
√ क्षम् kṣam (cierpliwie znośić, darować, przebaczyć), temat: kṣama, 3os. क्षमति kṣamati
√ खन् khan (kopać), temat: khana, 3os. खनति khanati
√ कृत् kṛt (ciąć, ścinać), temat: karta, 3os. P. कर्तति kartati
√ क्षि kṣi (niszczyć), temat: kṣaya, 3os. क्षयति kṣayati
√ गल् gal (kapać, ściekać), temat: gala, 3os. गलति galati
√ ग्लै glai (być wyczerpanym, mdleć), temat: glāya, 3.os. ग्लायति glāyati
√ चर् car (poruszać się, kroczyć, iść), temat: cara, 3os. चरति carati
√ जल्प् jalp ((o)powiadać, paplać, mamrotać, gwarzyć), temat: jalpa, 3os. जल्पति jalpati
√ जि ji (zwyciężać), temat: jaya, 3os. जयति jayati
√ तप् tap (być ciepłym, płonąć, palić się, cierpieć, męczyć się, umartwiać się), temat: tapa, 3os. तपति tapati
√ त्यज् tyaj (porzucać), temat: tyaja, 3os. त्यजति tyajati
√ दंश् daṃś (kąsać, gryźć), temat: daśa, 3os. दशति daśati
√ दह् dah (palić, piec), temat: daha, 3os. दहति dahati
√ ध्यै dhyai (rozmyślać (nad + Acc.), temat: dhyāya, 3.os. ध्यायति dhyāyati
√ नन्द् nand (cieszyć się, radować), temat: nanda, 3os. नन्दति nandati
√ नम् nam (schylać się, zginać, skłaniać się), temat: nama, 3os. नमति namati

√ निन्द् nind (winić, ganić, potępiać), temat: ninda, 3os. निन्दति nindati
√ पश् paś (patrzeć), temat: paśya, 3os. पश्यति paśyati (tylko praesentis)
√ भृ bhṛ (nieść, unosić, podtrzymywać), temat: bhara, 3os. भरति bharati, (III bibharti)
√ रम् ram (radować się, cieszyć się, być zadowolonym, mieć przyjemność), temat: rama, 3os. Ā. रमति ramati
√ लग् lag (lgnąć, przylegać, zbliżać), temat: laga, 3os. लगति lagati
√ लप् lap (gadać, paplać), temat: lapa, 3os. लपति lapati
√ लभ् labh (dostawać, osiągać, zdobywać), temat: labha, 3os. Ā. लभते labhate
√ लम्ब् lamb (wisieć, zwisać, zwieszać się), temat: lamba, 3os. Ā. लम्बते lambate
√ लस् las (błyszczeć, jaśnieć), temat: lasa, 3os. लसति lasati
√ वस् vas (mieszać), temat: vasa, 3os. वसति vasati
√ वृत् vṛt (obracać się, toczyć się, posuwać się naprzód), temat: varta, 3os. वर्तति vartati
√ शुभ् śubh (jaśnieć, być pięknym; ozdabiać), temat: śobha, 3os. शोभति śobhati
√ सद् sad (siedzieć), temat: sīda, 3.os. सीदति sīdati
√ सह् sah (przemóc, przezwyciężyć, wytrzymać), temat: saha, 3os. Ā. सहते sahate
√ सेव् sev (przebywać, służyć, usługiwać), temat: seva, 3os. Ā. सेवते sevate
√ स्मि smi (uśmiechać się), temat: smaya, 3os. Ā. स्मयति smayati
√ स्मृ smṛ (pamiętać, wspomnieć), temat: smara, 3os. स्मरति smarati
√ स्वद् svad (słodzić; spożywać), temat: svada, 3os. Ā. स्वदते svadate
√ हस् has (śmiać się), temat: hasa, 3os. हसति hasati
√ हृ hṛ (brać, zabierać, porwać, zrabować, usunąć), temat: hara, 3os. हरति harati
√ हृष् hṛṣ (cieszyć się na, ekscytować się, być niecierpliwym), temat: harṣa, 3os. हर्षति harṣati
√ ह्रस् hras (zmniejszać się, kruszyć się, niknąć), temat: hrasa, 3os. Ā. ह्रसते hrasate
√ ह्वे hve (wołać, przyzywać), temat: hvaya, 3os. ह्वयति hvayati

Nieregularne tematy tworzone przez pierwiastki klasy I to:

√ ऊह् ūh (zważać) temat ओह oha
√ गुह् guh (kryć, chować) temat गूह gūha
√ स्था sthā (stać) temat तिष्ठ tiṣṭha
√ घ्रा ghrā (wąchać) temat जिघ्र jighra
√ पा pā (pić) temat पिब piba
√ चम् cam (płukać usta) temat आ - चाम ā - cāma
√ गम् gam (iść) temat गच्छ gaccha
√ यम् yam (powściągać) temat यच्छ yaccha

√ सद् sad (siedzieć) temat सीद sīda
√ दंश् daṃś (kąsać) temat दश daśa
√ सञ्ज् sañj (lgnąć) temat सज saj, सज्ज sajja
√ स्वञ्ज् svañj (obejmować) temat स्वज svaja
√ ध्मा dhmā (dąć) temat धम dhama
√ क्रम् kram (kroczyć) temat P. क्राम krāma temat Ā. क्रम krama

Klasa VI

W klasie VI temat tworzymy dodając अ 'a' do pierwiastka a samogłoska pierwiastkowa pozostaje niezmieniona.

Na przykład:

√ वद् vad -> vad + 'a' -> temat 'vada' + ति ‘ti’ (końcówka 3.os.l.poj) -> vadati (mówi)

√ तुद् tud (pchać, uderzać, dręczyć), temat: tuda, 3.os. तुदति tudati
√ चल् cal (chodzić), temat: cala, 3.os. चलति calati
√ लिख् likh (pisać, rysować, drapać), temat: likha, 3.os. लिखति likhati
√ वद् vad (mówić, twierdzić), temat: vada, 3.os. वदति vadati
√ वह् vah (wieźć, przepływać, nieść), temat: vaha, 3.os. वहति vahati
√ पत् pat (padać, spadać, latać), temat: pata, 3.os. पतति patati
√ कुच् kuc (ściągać się, kurczyć się), temat: kuca, 3.os. कुचति kucati
√ क्षिप् kṣip (rzucać, ciskać), temat: kṣipa, 3.os. क्षिपति kṣipati
√ विश् viś (wchodzić), temat: viśa, 3.os. विशति viśati

Nieregularne tematy tworzone przez pierwiastki klasy VI:

√ इष् iṣ (żądać) temat इच्छ iccha
√ प्रछ् prach (pytać) temat पृच्छ pṛccha
√ मृ mṛ (umierać) temat Ā. म्रिय mriya
√ दृ dṛ (dbać) temat आ- द्रिय ā driya
√ पृ pṛ (zajmować się) temat आ- प्रिय ā priya
√ कृत् kṛt (kroić) temat कृन्त kṛnta
√ मुच् muc (puszczać) temat मुञ्च muñca
√ लिप् lip (lepić) temat लिम्प limpa
√ लुप् lup (łupić) temat लुम्प lumpa
√ विद् vid (znajdować) temat विन्द vinda
√ सिच् sic (zwilżać, kropić) temat सिञ्च siñca

Klasa IV

W klasie IV temat tworzymy dodając य 'ya' do pierwiastka a samogłoska pierwiastkowa pozostaje niezmieniona.

Na przykład:

√ बुध् budh -> budh + 'ya' -> temat 'budhya' + ति ‘ti’ (końcówka 3.os.l.poj) -> budhyati (budzi się, rozumie)

√ दिव् div (rzucać), temat: dīvya, 3.os. दीव्यति dīvyati *
√ तुष् tuṣ (cieszyć się), temat: tuṣya, 3.os. तुष्यति tuṣyati दीव्यति
√ नश् naś (niszczeć), temat: naśya, 3.os. नश्यति naśyati
√ बुध् budh (rozumieć, budzić się), temat: budhya, 3.os. बुध्यति budhyati
√ मन् man (myśleć, mniemać), temat: manya, 3.os. मन्यते manyate Ā. IV, VIII
√ अस् as (rzucać, ciskać), temat: asya, 3.os. अस्यति asyati
√ उच् uc (znajdować upodobanie, mieć zwyczaj), temat: ucya, 3.os. उच्यति ucyati
√ कुप् kup (gniewać się), temat: kupya, 3.os. कुप्यति kupyati
√ खिद् khid (być przybitym, marnieć), temat: khidya, 3.os. खिद्यति khidyati
√ तृप् tṛp (być zadowolonym, sytym), temat: tṛpya, 3.os. तृप्यति tṛpyati

√ नृत् nṛt (tańczyć, przedstawiać na scenie), temat: nṛtya, 3.os. नृत्यति nṛtyati
√ पद् pad (padać), temat: padya, 3.os. Ā. पद्यते padyate / P. पद्यति padyati
√ मृग् mṛg (szukać, ścigać, polować), temat: mṛgya, 3.os. मृग्यति mṛgyati
√ मुह् muh (błądzić, mylić się; tracić zmysły, mdleć), temat: muhya, 3.os. मुह्यति muhyati
√ शुध् śudh (oczyszczać się), temat: śudhya, 3.os. शुध्यति śudhyati
√ शुष् śuṣ (schnąć, suszyć się), temat: śuṣya, 3.os. शुष्यति śuṣyati
√ स्विद् svid (pocić się), temat: sveda / svidya, 3.os. स्वेदते svedate/ स्विद्यति svidyati
√ हृष् hṛṣ (wzruszać się, dostawać gęsiej skórki, ekscytować się, podniecać się), temat: hṛṣya, 3.os. हृष्यति hṛṣyati

* Nieregularne tematy tworzone przez pierwiastki klasy IV:

√ मद् mad (radować się) temat माद्य mādya
√ क्लम् klam (nużyć się) temat क्लाम्य klāmya
√ तम् tam (mdleć) temat ताम्य tāmya
√ भ्रम् bhram (błądzić) temat भ्राम्य bhrāmya
√ शम् śam (być spokojnym) temat शाम्य śāmya
√ श्रम् śram (męczyć się) temat श्राम्य śrāmya
√ जन् jan (rodzić się) temat Ā. जाय jāya
√ व्यध् vyadh (wiercić) temat विध्य vidhya
√ भ्रंश् bhraṃś (spadać) temat भ्रश्य bhraśya
√ रञ्ज् rañj (barwić, farbować) temat रज्य rajya
√ शो śo (ostrzyć) temat श्य śya
√ सो so (wiązać) temat स्य sya

Klasa X

Tematy X klasy tworzymy przez dodanie do pierwiastka अय 'aya'. *

Jeśli samogłoska pierwiastkowa znajduje się przed zbitką spółgłoskową np. √ चिन्त् cint (myśleć), pozostaje wówczas bez zmiany - temat चिन्तय cintaya
jeśli przed jedną spółgłoską, przybiera stopień guṇa, jeśli zaś jest nią अ, często vṛddhi, np.:
√ चुर् cur (kraść), temat चोरय coraya,
√ वह् vah (wieźć), temat kauzatywny वाहय vāhaya
jeżeli nie ma po sobie spółgłoski, vṛddhi, czasem guṇa, np.:
√ कृ kṛ (robić), temat kauzatywny कारय kāraya,
√ स्रु sru (płynąć), temat kauzatywny स्रावय srāvaya obok स्रवय sravaya.

Uwaga. X klasę stanowią prawie zawsze wyłącznie kauzatiwa i denominatiwa.

√ चुर् cur (kraść), temat चोरय coraya, 3.os. चोरयति corayati
√ चिन्त् cint (myśleć), temat: cintaya, 3.os. चिन्तयति cintayati
√ लोक् lok (oglądać, przyglądać się), temat: lokaya, 3.os. लोकयति lokayati
√ गण् gaṇ (liczyć), temat: gaṇaya, 3.os. गणयति gaṇayati
√ दल् dal (dzielić), temat: dalaya, 3.os. दलयति dalayati

* Opis tworzenia tematów klasy X jest w całości cytatem z "Podręcznika sanskrytu" prof. Andrzeja Gawrońskiego.

tworzenie tematów II

Wejdź

Pierwsza
koniugacja

Wejdź