Termin 'ādeśa' w gramatyce oznacza 'substytut/zamiennik'.

Słowo to pochodzi od pierwiastka czasownikowego ‘√ diś’ 'wskazywać/uczyć/kierować' z przedrostkiem ‘ā’. Poza gramatyką oznacza 'poradę/instrukcję/wskazówkę'.

Termin ‘ākhyāta’ oznacza 'czasownik'.

Samo słowo ‘ākhyāta’ dosłownie znaczy ‘to, co zostało w pełni poznane’, później zaczęło oznaczać ‘to, co w pełni opisuje’.

Podstawową formą czasownika jest 'dhātu' czyli pierwiastek. Pierwiastek z dodatkiem końcówek daje różne formy czasownika.

Jest dziesięć klas czasowników (gaṇa).

Czasowniki dzielimy na seṭowe i aniṭowe.

Seṭowe to takie, w których pomiędzy pierwiastek (dhātu) a sufiks wślizguje się spójka 'i'. 
(sa + i + ṭ = seṭ) -> 'sa' oznacza 'z/razem z..', 'i' to spójka, a 'ṭ' w tej konstrukcji jest znacznikiem (anubandhą). Czyli dosłownie 'z 'i'/ zawierające 'i'.

Aniṭowe to z kolei takie, które spójki 'i' nie zawierają (an + 'i' + ṭ =  bez 'i').

'Akṣara’ w gramatyce znaczy ‘słowo’ lub ‘sylaba’.

Dosłownie przetłumaczymy je jako 'niezniszczalne/nieznikające/nieprzemijające'.
W miarę upływu czasu słowo ‘akṣara’ nabrało znaczenia jako ‘to, co nie podlega dalszym podziałom/element niepodzielny'. Stąd jeśli poddajemy analizie zdanie ‘akṣara’ oznaczać będzie słowo, jeśli analizujemy słowo ‘akṣara’ będzie sylabą, a jeśli analizie poddaje się sylabę wówczas ‘akṣara’ oznacza literę/głoskę, jako ten element języka, którego już nie podzielimy. 

(Podobnie jak słowo “atom” czyli niepodzielny ‘a tomos’ a = ‘nie’, tom = ‘ciąć’)

Zamiennie w stosunku do akṣary stosowane jest słowo 'varṇa' वर्ण

‘Antaḥsthā’ czyli dosłownie 'stojące pomiędzy'.

Określenie to dotyczy szeregu półsamogłosek:
ya, ra, la, va
Dla określenia antaḥsthā Pāṇini i jego następcy używają pratyāhāry (skrótu) ‘yaṇ’.

(więcej o półsamogłoskach)

‘Anubandha’ to 'znacznik/wskaźnik'.
 
Słowo pochodzi od pierwiastka '√ bandh' znaczącego 'wiązać' i przedrostka 'anu' - 'po/podług'.
[Ten sam pień co w niem. 'binden' (wiązać)].

Anubandhą jest przeważnie pojedyńcza litera kończąca wyraz, jak na przykład 'l' w skrócie 'hal' oznaczającym wszystkie spółgłoski w systemie Pāṇiniego.

Zamiennie dla anubandhy stosuje się nazwę 'it' इत्.

Termin 'anunāsika' dosłownie oznacza:
‘w akompaniamencie dźwięku nosowego/wymawiane przez nos'.

'Anusvāra' czyli 'nosówka/nasalizowana samogłoska'.

O anusvārze napisano w 'Technical Terms and Technique of Sanskrit Grammar' ciekawe porównanie:

“Tak jak nṛsiṃha नृसिंह [człowiek - lew] nie jest ani człowiekiem ani lwem lecz współdzieli cechy ich obu, tak anusvāra nie jest ani samogłoską ani spółgłoską choć zawiera cechy i jednej i drugiej.” 

(więcej o anusvārze)

Termin 'ātmanepada' dosłownie oznacza ‘słowo dla siebie’ (ātmārtham padam) i określa stronę zwrotną czasownika. Oznaczany zwyczajowo w słownikach dużym 'Ā./ātm.' przy pierwiastku czasownikowym obok numeru klasy, do której ten czasownik należy.

“Najważniejszy z właściwych odcieni ātmanepada, a mianowicie zwrotny, wyraża się zwykle za pomocą zaimkowo używanego 'ātman' आत्मन् .“
(A. Gawroński “Podręcznik sanskrytu”)

Słowo ‘avasāna’ pochodzi od pierwiastka ‘√ so’ z przedrostkiem ‘ava’ co znaczy ‘niezwiązany/wyprzęgnięty’ i odnosiło się pierwotnie do miejsca, w którym wypoczywają konie. Później słowo to zaczęło oznaczać ‘podsumowanie/koniec/pauzę’ a w gramatyce ‘koniec słowa/wersu lub sentencji’.

W systemie Pāṇiniego termin techniczny ‘avasāna’ jest zdefiniowany jako ‘virāma’ w ostatniej regule pierwszego rozdziału Aṣṭādhyāyī.

'Avyaya' dosłownie znaczy ‘niezmienny’ i w gramatyce tak określamy nieodmienne części mowy takie jak: przysłówki, przedrostki (upasarga), partykuły (nipāta), spójniki i wykrzykniki.

"Takie samo w trzech rodzajach,
we wszystkich przypadkach i liczbach.
To, co się nie zmienia, zwane jest 'nieodmiennym'."

सदृशं त्रिषु लिङ्गेषु सर्वासु च विभक्तिषु । 
वचनेषु च सर्वेषु यन्न व्येति तदव्ययम् ॥    
[महाभष्यम् १।१।३७]

sadṛśaṃ triṣu liṅgeṣu sarvāsu ca vibhaktiṣu |        
vacaneṣu ca sarveṣu yanna vyeti tadavyayam ||

[mahābhaṣyam 1|1|37]

To rodzaj złożenia imiennego (nominalnego). Słowo 'avyayībhāva' dosłownie oznacza ‘stan niezmienny’. Jest to złożenie (samāsa) przysłówkowe, charakteryzujące się tym, że jego pierwszy wyraz składowy jest nieodmienny.

To rodzaj złożenia imiennego (nominalnego). Słowo 'bahuvrīhi' dosłownie znaczy ‘mający dużo ryżu’. Jest to typ złożenia (samāsa) dzierżawczego, determinatywnego. Składa się z dwóch lub więcej wyrazów tworzących po złożeniu nowe, inne znaczenie. Ten rodzaj złożeń odpowiada mniej więcej polskim złożeniom takim jak: 'pięknooki', 'krzywousty', 'laskonogi'.

‘Dīrgha’ to stare słowo zaświadczone już w RV. Oryginalnie oznacza ‘długi’ tak w czasie, jak i w przestrzeni. W gramatyce termin ten dotyczy samogłosek długich i dyftongów czyli takich głosek, do których wypowiedzenia potrzebujemy dwóch miar (mātra) i są to : ā ī ṝ ū e ai o au.

Termin 'dhātu', bardzo istotny termin w gramatyce sanskrytu, oznacza 'pierwiastek/ rdzeń'.

To specyficzna forma, której nie znajdziemy ani w piśmie ani w mowie. Jest to surowa forma wyjściowa/idea, z której właściwe znaczenia dopiero powstają, pierwotny element, z którego tworzy się słowo za pomocą różnych operacji gramatycznych. W słownikach i gramatykach oznaczamy ją symbolem pierwiastka ‘√’.

Dla przykładu: dhātu słowa ‘kāraka’ jest ‘√ kṛ’. A dhātu słowa ‘dhātu’ jest ‘√ dhā’ 🙂

Słowo ‘dhātu’ utworzone jest z pierwiastka czasownikowego ‘√ dhā’ znaczącego ‘kłaść/umieszczać/posiadać/trzymać’. Pierwotnie oznaczało 'warstwę/część składową/komponent' a z biegiem czasu zaczęło oznaczać 'element/esencję'. Tym określeniem nazywa się m.in. części elementarne z jakich zbudowane jest ciało i materia w ogóle, jak pięć żywiołów tzw. mahābhūta: woda (ap)/ogień (tejas)/wiatr (marut)/ziemia (kṣiti)/przestrzeń (vyoman).
 
Spisem wszystkich pierwiastków czasownikowych zajął się Pāṇini w Dhātupatha będącej częścią Aṣṭādhyāyī.

W gramatyce po raz pierwszy tego zwrotu użyto w Gopatha Brāhmana.

Słowo ‘dvandva’ znaczy dosłownie ‘para’.
'Dvandva' to rodzaj złożenia (samāsa) imiennego (nominalnego). Jest to złożenie kopulatywne (łączące), w którym relacje między wyrazami wyznacza spójnik ‘i’. Wyrazy składowe mają na ogół równorzędne znaczenie. Łączą się zazwyczaj rzeczowniki, rzadziej przymiotniki.
‘Dvandva’ ma tyle członów ile wyrazów składowych, może ich mieć więcej niż dwa, podczas gdy inne złożenia wyrażają wzajemny stosunek dwóch pojęć i mają tylko po dwa człony (które z kolei mogą składać się z dwóch pojedynczych lub złożonych wyrazów).
Pierwszy raz słowo ‘dvandva’ pojawia się w saṃhitāch szkoły Yajus.

'Guṇa ' to ‘cecha/wzmocnienie’, które nabywają samogłoski w procesie stopniowania. Stopień 'guṇa' jest drugim z trójstopniowej skali.

(więcej o stopniowaniu tutaj)

'Gaṇa ' to ‘klasa/grupa’.
Mamy 10 klas czasowników i każda z tych klas (gaṇa) nosi nazwę od pierwiastka czasownikowego stojącego na jej czele.

Terminem 'gha' posługuje się Pāṇini dla określenia sufiksów 'tara' i 'tama'.
Inaczej nazywane są po prostu 'taratamayoḥ' तरतमयोः

'Guru' to bardzo stare słowo pojawiające się już w RV w znaczeniu ‘ciężki’. Tym określeniem charakteryzujemy m.in. długie samogłoski: ā ī ṝ ū.

Terminem ‘hrasva’ określamy w gramatyce samogłoski krótkie: a, i, ṛ, l̤, u. Słowo to pochodzi od pierwiastka ‘√ hras’ znaczącego 'skracać/maleć' i znaczy 'krótki/mały/karzełkowaty'.

'Jihvāmūlīya' to dźwięk, który powstaje u nasady języka poprzedzający artykulację głosek 'ka' i 'kha'.

‘Kāla’ czyli czas (teraźniejszy/przeszły/przyszły)

• praesens  vartamāna (laṭ)
• imperfectum  anadyatana-bhūta (laṅ)
• aoryst  bhūta (luṅ)
• perfectum  parokṣa-bhūta (liṭ)
• futurum I  anadyatana-bhaviṣyat (luṭ)
• futurum II  bhaviṣyat (lṛṭ)
• subiunctivus  (dot. tylko Wed) (leṭ)

( O 'laṭ, laṅ, luṅ...' czytaj niżej)

'Kāra' to litera.

Dosłownie słowo ‘kāra’ znaczy ‘robiąca/czyniąca’. Stąd 'a-kāra' oznacza tę, która produkuje dźwięk ‘a’ (czyli literę ‘a’), u-kāra to litera ‘u’, ma-kāra to ma  itd.

Termin ‘kāraka’ oznacza relację między imieniem ('nāman') a słowem ('ākhyāta') lub innym wyrazem w zdaniu.

Słowo ‘kāraka’ uformowane jest z pierwiastka czasownikowego ‘√ kṛ’ znaczącego ‘robić’, który z dodanym sufiksem ‘ka’ znaczy dosłownie ’robiący/czyniący/twórca'.

Po raz pierwszy z terminem 'kāraka' spotykamy się u Pāṇiniego.

Przypadki ('vibhakti' विभक्ति) w sanskrycie noszą nazwy porządkowe: pierwszy, drugi, trzeci itd.

Szósty - genetivus- jako niezwiązany syntaktycznie ze zdaniem nie jest uznawany za osobny przypadek. 

Vocativus postrzegany jest jako aspekt nominativu.

1. Nom. = prathamā प्रथमा 
   [kartṛ कर्तृ - kto? co?]
2. Acc. = dvītīyā द्वीतीया 
   [karman कर्मन् - kogo? co?]
3. Inst. = tṛtīyā तृतीया 
   [karaṇa करण - kim? czym? przez kogo? przez co?]
4. Dat. = caturthī चतुर्थी  
   [saṃpradāna संप्रदान - komu? czemu? dla kogo?]
5. Abl. = pañcamī पञ्चमी 
   [apādāna अपादान - od kogo? od czego? skąd?]
6. Gen. = ṣaṣṭhī षष्ठी 
   [ṣaṣṭhī षष्ठी - kogo? czyj?]
7. Loc. = saptamī सप्तमी
   [adhikaraṇa अधिकरण - 
   na/przy/w/… kim? czym?]
   

8. Voc. sambodhana सम्बोधन / āmantrita आमन्त्रित
    [zawołanie/zaproszenie]

‘Kṛt’ to termin na określenie sufiksów pierwotnych ('a', 'aka', 'ana', 'in', 'tra' itd.) nazywanych tak w prawie każdym systemie gramatyki sanskrytu. Tworzą one imiona (nāman) od pierwiastków lub tematów słownych.

Nazwa 'kṛt' uformowana jest z pierwiastka czasownikowego ‘√ kṛ’ znaczącego ‘robić/czynić’.

Słowo ‘laghu’ (młodsza forma słowa ‘raghu’) dosłownie oznacza ‘lekki’ i używane jest jako charakterystyka w stosunku do krótkich samogłosek.

'Laṭ, liṭ, luṭ ... to techniczne nazwy czasów i trybów. Na przykład: 'laṭ' oznacza czas teraźniejszy, 'liṭ' oznacza czas przeszły, 'luṭ' - przyszły, a 'loṭ' to tryb rozkazujący.

Czasy (kāla) :

• Laṭ लट्   praesens
• Liṭ लिट्   perfectum
• Luṭ लुट्   futurum I
• Lṛṭ लृट्   futurum II
• Leṭ लेट्   subiunctivus (tylko w Wedach)
• Laṅ लङ्   imperfectum
• Luṅ लुङ्   aoryst
  

Tryby (artha):

• Loṭ लोट्   imperativus
• āśīr-liṅ आशीर् लिङ्   benedictivus
• vidhi-liṅ विधि लिङ्   potentialis
• Lṛṅ लृङ्   conditionalis

Najprawdopodobniej to litera 'la' ल ze słowa 'kāla' काल (czas) zainspirowała Pāṇini'ego do użycia jej jako formy wyjściowej przy tworzeniu technicznych nazw oznaczających czasy i tryby. Ta kombinacja litery 'la' (la-kāra) z poszczególnymi samogłoskami i dwoma rodzajami znaczników (ṭ ट् oraz ṅ ङ्) tworzy unikatowe nazwy zwane 'la-kārami'. Razem jest 11 'la-kār'.
Nazwy zakończone na ṭ ट् wskazują na końcówki pierwotne a zakończone na ṅ ङ् na końcówki wtórne.

(Patrz pod kāla)

‘Liṅga’ to rodzaj gramatyczny.

Rodzajów jest trzy:

• rodzaj męski = puṃliṅga पुंलिङ्ग
• rodzaj żeński = strīliṅga स्त्रीलिङ्ग
• rodzaj nijaki = napuṃsakaliṅga नपुंसकलिङ्ग
  
  (Rodzaj nijaki był pierwotnie często postrzegany jako inna forma rodzaju męskiego.)

Słowo ‘liṅga’ było określeniem przede wszystkim cechy męskości - fallusa, ale z czasem zaczęło oznaczać również rodzaj gramatyczny.
W Upaniṣadach słowo to używane jest w znaczeniu 'znak/symbol', a w Nirukcie (Nirukta) oznacza 'cechę charakterystyczną'.

'Mātra' czyli miara - czas jaki potrzebny jest do wypowiedzenia głoski. Na przykład do wypowiedzenia krótkiej samogłoski potrzebujemy jednej ‘mātry’, do długiej dwóch, a przy wyrażaniu okrzyku - trzech i więcej.

Termin 'nāman ' oznacza 'imię/nomen'. Może to być rzeczownik/przymiotnik/zaimek/liczebnik.
'Nāman' podlega deklinacji, a jego pierwotną, wyjściową formę przed dołączeniem końcówek deklinacyjnych określamy jako 'prātipadika' प्रातिपदिक. 

Termin 'nipāta' oznacza partykułę (np. 'ku/cana/cit/na/mā/vit/sma/svī'), a także wyjątek, formę nieregularną. Może stać samodzielnie w zdaniu lub łączyć się ze słowem tworząc złożenia. Należy do grupy wyrazów nieodmiennych (avyaya).

Nazwą techniczną partykuły negacji 'na' ('nie') jest 'nañ'. Przybiera ona również formy skrócone: 'a' stojące na początku wyrazu zaczynającego się od spółgłoski np. 'adharma' ('bezprawie') i 'an' na początku wyrazu zaczynającego się od samogłoski np. 'anuttama' ('nieprzewyższalne').

Nazwą techniczną partykuły zakazu 'mā' jest 'māṅ'. 'Mā' występuje najczęściej w powiązaniu z trybem rozkazującym (imperativus) np. 'Mā bhaiṣiḥ' 'Nie bój się!'.

'Pada' to 'wyraz'.

Poza gramatyką oznacza m.in. 'stopień/krok'.
Swoje znaczenie w gramatyce zawdzięcza temu, że w trakcie analizowania zdania każdy wyraz to kolejny stopień do osiągnięcia zrozumienia całości.

'Pada' może przybierać końcówki deklinacyjne (sup) lub koniugacyjne (tiṅ).
sup tiṅ antam padam
सुप् तिङ् अन्तम् पदम् |

’Parasmaipada’ dosłownie oznacza ‘słowo dla innego’ i jest to strona czynna czasownika. Oznaczana zwyczajowo w słownikach dużym 'P./ par.' przy pierwiastku czasownikowym obok numeru klasy, do której ten czasownik należy.

Terminem ‘pluta’ nazywamy samogłoski, które są dłuższe niż dwie mātra (dwie miary). Nazwa ta pochodzi od pierwiastka ‘√ plu’ ‘dryfować/płynąć’ i oznacza ‘przedłużony/wydłużony’.

(więcej czytaj tutaj)

Patrz pod 'nāman'.

'Pratyāhāra' czyli skrót.
'Prati' + 'āhāra' = 'zabrany spowrotem'. Pratyāhārami posługuje się m.in. Pāṇini w swoim traktacie gramatycznym Aṣṭādhyāyī, na przykład pratyāhāra 'ac' oznacza wszystkie samogłoski, a 'hal' wszystkie spółgłoski.

Termin ‘prayatna’ oznacza wysiłek artykulacyjny. Wysiłek ten może być zewnętrzny lub wewnętrzny.
(więcej czytaj tutaj)

‘Puruṣa’ jako ‘osoba’ w sensie gramatycznym po raz pierwszy pojawia się u Yāski.

Mamy trzy osoby:

1. pierwsza (ja/my) to uttama puruṣa उत्तम पुरुष
2. druga (ty/wy) to madhyama puruṣa मध्यम पुरुष
3. trzecia (on/oni) to prathama puruṣa प्रथम पुरुष

W Upaniṣadach i Gicie (Gitā)  ‘Uttama Puruṣa’ znaczy 'Absolut/Paramātman'.

'Repha' to nazwa głoski 'ra' र .

Jako jedyna pośród głosek/liter ma swoją osobną nazwę, podczas gdy resztę głosek/liter alfabetu określamy mianem 'kāra' (ka-kāra, ma-kāra, pa-kāra itd.).

Słowo 'repha' utworzone jest z pierwiastka '√ riph' znaczącego 'warkotać/terkotać'.

‘Samāsa’ to ‘złożenie’.
To charakterystyczne dla sanskrytu zjawisko łączenia się słów ze sobą w jedną całość.

Słowo ‘samāsa’ utworzone jest z pierwiastka ‘√ as’ (‘być/żyć/istnieć’) z przedrostkiem ‘sam’, który oznacza ‘unię’, co razem daje ‘współistnienie/bycie razem/złożenie’.

W literaturze gramatycznej występują dwa rodzaje złożeń: złożenia słowne (werbalne) i złożenia imienne (nominalne). 

Złożenia słowne (werbalne) to przeważnie czasowniki z praeverbiami (jak np.: ‘ati/adhi/anu/antar/apa/ava/ud/upa/ni/pra/prati/vi’ itd.), które tworzą rozmaite odcienie znaczeń.

Złożenia imienne (nominalne) dzielimy z kolei na złożenia typu:

• dvandva द्वन्द्व
• avyayībhāva अव्ययीभाव
• bahuvrīhi बहुव्रीहि
• tatpuruṣa तत्पुरुष
• kevala- samāsa केवल- समास

Patrz niżej pod 'sandhi'.

Liczba/liczebnik.

Określenie ‘saṃkhyā’ wg Pāṇiniego obejmuje nie tylko liczby/liczebniki - jeden, dwa, trzy … pierwszy, drugi, trzeci … ale również słowa takie jak ‘bahu’ ‘wiele’, ‘gaṇa’ ‘zbiór/klasa/grupa’ i słowa kończące się sufiksami ‘vatu’ i ‘ḍati’ - czyli sufiksami zawierającymi odniesienie do ilości czy obfitości.

’Samprasāraṇa’ znaczy 'rozszerzenie' i dotyczy głosek ya, ra, la, va, które zawierają w sobie odpowiednio samogłoski i, r, l, u. Przemianę tych sylab w samogłoski lub odwrotnie nazywamy mianem ‘samprasāraṇa’.

(więcej o półsamogłoskach)

'Sandhi' dosłownie oznacza 'połączenie/zejście się razem' i tak nazywamy połączenia eufoniczne wewnątrz wyrazu jak i między wyrazami.

Innym słowem spotykanym w gramatyce i określającym to samo zjawisko jest 'saṃhitā' संहिता

(więcej o sandhi czytaj tutaj)

'Sarva-nāman' to 'zaimek'.

Termin ‘savarṇa' to słowo zaświadczone już w RV oznaczające ‘mający ten sam kolor/wygląd/podobny’. W literaturze gramatycznej słowo to oznacza ‘mający podobny dźwięk’. Głoski, które mają ten sam organ artykulacji (sthāna) i do ich wypowiedzenia potrzebujemy takiego samego wysiłku (prayatna) nazywane są głoskami homogenicznymi, czyli są ‘savarṇa’.

Patrz niżej pod 'varṇa'.

'Sup' to techniczna nazwa końcówek deklinacyjnych.

'Subanta'  सुबन्त ('sup'  + 'anta' ('koniec') = 'kończący się na sup') to techniczne określenie wyrazu (rzeczownika, przymiotnika) w formie odmienionej tj.  zakończonej końcówką deklinacyjną.

'Svara' to samogłoska.

Słowo to pochodzi od pierwiastka czasownikowego ‘√ svṛ’ znaczącego ‘dźwięczeć’ i było używane już w RV oznaczając ‘dźwięk’. A ponieważ wszystkie samogłoski są dźwięczne, stąd nazwa ‘svara’ stała się określeniem samogłosek. Począwszy od Patańjali’ego nazwę ‘svara’ wyjaśnia się jako skrót od  ‘svayam rājante’ czyli ‘same się wyrażają’.

(Dźwięczność – jedna z cech artykulacji głosek związana z pracą więzadeł głosowych. Głoski wymawiane z wymuszeniem drgań więzadeł przy produkcji dźwięku nazywane są głoskami dźwięcznymi, natomiast wymawiane bez ich drgania nazywane są głoskami bezdźwięcznymi.)

(więcej o samogłoskach)

'Taddhita' to nazwa sufiksów wtórnych (np. 'in/min/vin/tva/maya/mat/vat') tworzących imiona (nāman) od tematów imiennych. Podaje się, że słowo to pochodzi od ‘tasmai hitam’ czyli  ‘dobry dla tego’.

Rodzaj złożenia imiennego (nominalnego). Nazwę 'tatpuruṣa' przetłumaczymy dosłownie jako ‘jego człowiek/sługa’. Jest to złożenie (samāsa) determinatywne, w którym pierwszy człon zawiera bliższe określenie drugiego a drugi człon ma znaczenie główne.

Wyróżniamy trzy rodzaje złożeń 'tatpuruṣa':

• tatpuruṣa właściwe तत्पुरुष
• karmadhāraya कर्मधारय
• dvigu द्विगु

'Tiṅ' to techniczna nazwa końcówek koniugacyjnych.

'Tiṅanta' तिङन्त to wyraz poddany koniugacji, czyli zakończony końcówką 'tiṅ'.

Termin ‘ubhayapada’ w gramatyce oznacza, że czasownik może przybrać dowolnie stronę zwrotną (ātmanepada) lub czynną (parasmaipada). Oznaczany jest zwyczajowo w słownikach dużym 'U./ubh.' przy pierwiastku czasownikowym obok numeru klasy, do której ten czasownik należy.

'Upadhmānīya' to dźwięk wargowy - dmuchnięcie, które powstaje bezpośrednio poprzedzając artykulację głoski 'pa' i 'pha'. Organem artykulacji upadhmānīya są wargi. Tak jak anusvārę i visarjanīyę łączymy z głoską poprzedzającą, tak jihvāmūlīya i upadhmānīya łączą się z głoską następującą.

'Upasarga' to przedrostek (praeverbuim) np. 'ati/ anu/upa/ud/dus/nis/prati/sam itd.'. Umieszczany przed pierwiastkiem czasownikowym podkreśla/uwypukla/wzmacnia lub zmienia jego sens. 
Jeśli przedrostków w złożeniu jest więcej niż jeden, co jest dość częstą sytuacją, najpierw tłumaczymy przedrostek znajdujący się najbliżej dhātu, następnie kolejny, bardziej zewnętrzny itd. Np. słowo 'atyuttama' अत्युत्तम = ati + ud + tama [tama (lepszy, wyższy, większy), uttama (najlepszy, najwyższy, największy), ati uttama (przekraczający najlepsze, najwyższe, największe, wspaniałe poza skalą)].

Słowo 'ūṣman' znajdujemy w AV i Brāhmaṇach w sensie ‘gorący/gorąca para/para’. Później zaczęto używać je do określenia tych głosek, przy których artykulacji dochodzi do emisji gorącego powietrza - głosek syczących. Należą do nich ś, ṣ, s, h, anusvāra, visarjanīya, jihvāmūlīya i upadhmānīya. W późniejszych czasach długa samogłoska ‘ū’ w wyrazie’ūṣman’ skróciła się do krótkiego 'u' i stąd mamy dziś określenie uṣman.

'Vacana' znaczy liczba.

W sanskrycie występują trzy liczby:

• Pojedyńcza (singularis) - ekavacana एकवचन
• Podwójna (dualis) - dvivacana द्विवचन
• Mnoga (pluralis) - bahuvacana बहुवचन

'Varga' to ‘szereg’ lub ‘grupa’.

Stosuje się tę nazwę przy opisywaniu alfabetu np. w odniesieniu do spółgłosek uporządkowanych w pięciu szeregach. Szereg rozpoczynający się od 'ka' to 'ka - varga', od 'ca' 'ca - varga', od 'pa' 'pa - varga' etc.

Słowo ‘varṇa’ używane jest w znaczeniu ‘sylaba’.
Początkowo nazwa ‘varṇa’ oznaczała ‘kolor’, później również i ‘dźwięk/głoskę lub literę alfabetu’(prawdopodobnie dlatego, że litery w manuskryptach pierwotnie pokrywane były kolorem (!) tak jak np. w starożytnym Egipcie).
Po polsku ‘varṇa’ to ‘barwa’, a co za tym idzie słowo to może odnosić się zarówno do koloru jak i dźwięku (barwa dźwięku).

Patrz wyżej pod 'savarṇa'

'Vibhakti' to przypadek deklinacyjny.
(patrz pod 'kāraka')

‘Virāma’ czyli ‘zakończenie/zatrzymanie’.

Jej symbolem jest mała kreseczka u dołu sylaby umieszczana dla oznaczenia, że słowo/sylaba kończy się na spółgłosce (inaczej mówiąc to znak braku samogłoski w sylabie).
Np. ta (त) z virāmą = t (त्), ka (क) = k (क्)

'Visarga' to znajdujące się na końcu wyrazu (wygłosowe) ḥ.
(więcej czytaj tutaj)

jak wyżej

’Vṛddhi’ dosłownie oznacza ‘wzrost’ i jest to znacznie starsze słowo niż ‘guṇa’, z którym często występuje razem. Zaświadczone jest już w RV. Słowem tym określamy trzeci stopień jakim podlegają samogłoski w trakcie ich stopniowania.

(więcej czytaj tutaj)

'Vyākaraṇa' to ‘gramatyka’, a ściślej mówiąc ‘analiza’, gdyż słowo to utworzone z pierwiastka czasownikowego ‘√ kṛ’ (robić) i dwóch przedrostków ‘vi’ + ‘a’ (rozdzielać/oddzielać/parcelować) znaczy dosłownie ‘analiza’. Ponieważ reguły gramatyczne polegały właśnie na analizie wyrazów na pierwiastki, sufiksy i końcówki stąd gramatyka otrzymała nazwę ‘vyākaraṇa’.

Synonimem słowa ‘vyākaraṇa’ jest ‘śabdānuśāsana’ शब्दानुशासन.

Za pierwszego twórcę kompletnej gramatyki sanskrytu uważa się tradycyjnie Indrę.

’Vyañjana’ to spółgłoska.
Słowo to utworzone jest z pierwiastka '√ ańj' z przedrostkiem 'vi' i oznacza 'wyłaniać/pojawiać/manifestować/ to, co się pojawia'.
(o spółgłoskach czytaj tutaj)

Wybrane terminy gramatyczne zostały przygotowane głównie w oparciu o ‘Technical Terms and Technique of Sanskrit Grammar’ Kshitisha Chandry Chatterji.

„Terminy Techniczne i Technika Gramatyki Sanskrytu” są porównawczym studium krytycznym terminów technicznych znalezionych w Nirukcie, w Pratiśākhyach i w innych systemach gramatyki Sanskrytu. W naukowym opracowaniu tematu prof. Chatterji przedstawia również i obficie cytuje zasady gramatyczne według Pāṇini’ego, Kātyāyana’y i Patańjali’ego.”