Gramatyka | vyākaraṇa | व्याकरण
'Vyākaraṇa' व्याकरण to ‘gramatyka’,
a ściślej mówiąc, 'analiza'.
Słowo 'vyākaraṇa' powstało przy pomocy dwóch przedrostków 'vi + ā' i pierwiastka czasownikowego √ kṛ znaczącego 'robić'. Oznacza dosłownie 'rozdzielanie', 'odróżnianie', 'wyjaśnianie', 'analizowanie'.
Określenie to zostało użyte jako nazwa dla gramatyki ze względu na fakt, że aby dojść do reguł gramatycznych rządzących w zdaniu należy dokonać rozbioru poszczególnych jego części na sufiksy, pierwiastki, końcówki, przedrostki itd. tj. odwrócić proces, który doprowadził do utworzenia zdania, czyli vi + ā + √ kṛ.
Synonimem słowa ‘vyākaraṇa’ jest ‘śabdānuśāsana’ शब्दानुशासन czyli 'nauka/pouczenie o słowach'.
Gramatyka należy do wedang (vedāṅga), czyli do pism pomocniczych Wed (Veda) przez to, pomimo że zaliczana jest do tradycji (smṛti), jest również po części literaturą objawioną tj. śruti. Sanskryt jest językiem wysoce fleksyjnym, a w gramatyce obowiązuje zasada zwięzłości.
- “Gramatyka indyjska nie zna podmiotu gramatycznego w naszym pojęciu tego terminu; jej termin kartṛ कर्तृ = agens oznacza podmiot logiczny”
[A.Gawroński "Podręcznik sanskrytu"] - Za pierwszego twórcę kompletnej gramatyki sanskrytu tradycyjnie uważa się Indrę.
- Największym indyjskim gramatykiem, kodyfikatorem sanskrytu i ojcem lingwistyki w ogóle, był żyjący między VI a IV w. p. n. e. Pāṇini.
- Gramatyka - system morfologiczny i składniowy języka; nauka o zasadach budowy języka w zakresie fonetyki, fleksji, słowotwórstwa i składni.
Gramatyka / Wstęp
“Wiadomości o samej gramatyce sanskrytu jako pierwsi dostarczyli [do Europy- przyp.] misjonarze, którzy do Indii przybyli stopniowo, przede wszystkim w celu chrystianizacji ludności lokalnej. Uzyskiwanie informacji na temat świętego języka Indii, jakim niewątpliwie jest sanskryt, nie należało do zadań łatwych. Znajomość sanskrytu dostępna była jedynie wyższym warstwom społeczeństwa indyjskiego, przede wszystkim członkom warstwy najwyższej, kapłanom czy inaczej braminom. Szerokie kręgi społeczeństwa nie były dopuszczane do jego znajomości. W szczególności Europejczycy, którzy przez braminów byli uważani za barbarzyńców (mleccha), za tych, którym nie należy udzielać wiedzy mającej pomóc w poznawaniu świętych ksiąg hinduizmu.”
Iwona Milewska “Europejskie gramatyki sanskrytu XVII - XIX wiek”