zmysły | indriyāṇi इन्द्रियाणि

W sanskrycie słowo इन्द्रिय indriya (n.) oznacza moc, siłę, szczególnie tę, która należy do potężnego Indry - stąd indriya (cecha należąca do Indry). To również potężny akt, siła ciała, siła zmysłów, władza zmysłowa, sam zmysł lub narząd zmysłu.

- indriyāṇi इन्द्रियाणि to liczba mnoga - 'zmysły'
- atīndriya अतीन्द्रिय ‘ponadzmysłowy’

Wszystkie zmysły możemy podzielić na trzy grupy:
na pięć zmysłów percepcji, pięć zmysłów działania, do których osobno jako 11 zmysł dodaje się manas मनस् czyli ‘umysł’; w Vedancie (वेदान्त) natomiast manas मनस् jest jednym z czterech zmysłów wewnętrznych, tworzących trzecią grupę. Razem jest ich 14. MW

बुद्धीन्द्रियाणि buddhīndriyāṇi/
ज्ञानेन्द्रियाणि jñānendriyāṇi zmysły percepcji
कर्मेन्द्रियाणि karmendriyāṇi zmysły działania
अन्तरिन्द्रियाणि antarindriyāṇi zmysły wewnętrzne

Każdy ze zmysłów ma swojego przewodnika नियन्तृ niyantṛ (m. ktoś lub coś, kto kiełzna, powstrzymuje, rządzi lub oswaja)

Przewodnikiem oka jest słońce, ucha - strony świata, nosa - Aśvinowie, języka - Pracetas, skóry - wiatr, głosu - ogień, ręki - Indra, stopy - Viṣṇu, odbytu - Mitra, narządów rozrodczych - Prajāpati, umysłu - księżyc, buddhi (intelektu)- Brahman, ahaṃkāry - Śiva, citty - Viṣṇu jako Acyuta; MW

MW Monier-Williams

1. बुद्धीन्द्रियाणि buddhīndriyāṇi / ज्ञानेन्द्रियाणि jñānendriyāṇi

pięć narządów percepcji świata materialnego (lokapratyakṣa लोकप्रत्यक्ष - zwykła naoczność) :

narząd wzroku: oko | netra नेत्र, cakṣus चक्षुस्
(netra (n.) przewodnik), (cakṣus wzrok)
narząd słuchu: ucho | śrotra श्रोत्र, karṇa कर्ण
narząd węchu: nos | ghrāna घ्रान
narząd smaku: język | jihvā जिह्व
narząd czucia: skóra | tvac त्वच्

Liczba pięć ५ to symbol pięciu zmysłów

2. कर्मेन्द्रियाणि karmendriyāṇi

pięć narządów działania:

narząd mowy: gardło | kaṇṭha कण्ठ
narząd tworzenia: dłoń | kara कर / pāṇi पाणि
narząd ruchu: stopa | pada पद
narząd rozmnażania: narządy rozrodcze | upastha उपस्थ
narząd wydalania: odbyt | pāyu पायु

vāc वाच् (f.) mowa
karman कर्मन् (n.) czyn
krama क्रम (m.) krok
janana जनन (n.) narodziny

3. अन्तरिन्द्रियाणि antarindriyāṇi

zmysły wewnętrzne:

मनस् manas umysł
बुद्धि buddhi intelekt
अहंकार ahaṃkāra poczucie 'ja', ego
चित्त citta zmysł postrzegania (umysł-serce)

“Citta” चित्त [etymol.] “to, co jest postrzegane, uświadamiane” lub “to, co jest nacechowane świadomością”; świadomość empiryczna, w której zachodzi akt podmiotowo-przedmiotowy, lub ściślej - organ tego rodzaju świadomości, w odróżnieniu od samej jaźni, podmiotu samego w sobie (drastr svarūpa purusza), który jest świadkiem, bezpośrednim “postrzegaczem” citty.

Leon Cyboran
“Joga klasyczna. Filozofia i praktyka.”

मनोबुद्ध्यहङ्कार चित्तानि नाहं
manobuddhyahaṅkāra cittāni nāhaṃ
Nie jestem umysłem, intelektem, ego, postrzeganiem

न च श्रोत्रजिह्वे न च घ्राणनेत्रे ।
na ca śrotrajihve na ca ghrāṇanetre |
Ni uchem, językiem, ni węchem, ni okiem.

न च व्योम भूमिर्न तेजो न वायुः
na ca vyoma bhūmirna tejo na vāyuḥ
Ni niebem, ni ziemią, ni ogniem, ni wiatrem

चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥१॥
cidānandarūpaḥ śivo'haṃ śivo'ham ||1||
Jestem Śiwą, formą czystej radości