mantra मन्त्र
Mantra czyli święta formuła, hymn wedyjski, tekst lub mowa sakralna, “narzędzie myśli”, formuła ofiarna, modlitwa lub pieśń uwielbienia, mistyczny werset lub magiczna formuła (czasem personifikowana), tajemne zaklęcie (zwłaszcza w czasach współczesnych używane przez Śaktów do zdobywania nadludzkich mocy), święty tekst o specjalnych właściwościach.
mananāt trāyate iti mantraḥ
Jakiś czas temu natknęłam się na powyższe zdanie ‘mananāt trāyate iti mantraḥ’ (wraz z tłumaczeniem “chroniąca umysł oto mantra”) wskazujące na pochodzenie słowa 'mantra' jako skrótu od ‘mananāt trāyate’.
man मन् + tra त्र
√ man √ मन् (myśleć) + √ trai √ त्रै (chronić/ strzec)
W tłumaczeniu "chroniąca umysł oto mantra" zastanowiła mnie jedna rzecz, ponieważ wobec słowa ‘manana’ zastosowany został ablativus/ pañcamī पञ्चमी skłania nas to raczej ku temu, że poprawne, dosłowne tłumaczenie brzmieć powinno: “Chroni przed myśleniem/ przed umysłem - oto mantra” a nie "chroni umysł", tym bardziej, że podobną konstrukcję - 'bhayāt trāyate' znalezioną w Bhagavadgicie w wierszu 'svalpamapyasya dharmasya trāyate mahato bhayāt' (2-40) स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ॥२-४०॥
tłumaczy się jako "maleńka cząstka tej dharmy przed wielkim ochrania strachem" a nie "ochrania wielki strach", więc “mantra chroni nas przed myśleniem” i nie chodzi tu bynajmniej o myślenie praktyczne, aby stać się bezwolnym czy bezrozumnym, ale aby recytując mantrę, czy to wewnętrznie, czy też na głos, zastąpić nią zwyczajowy niemal nieprzerwanie płynący strumień myśli i wyobrażeń, często bezużytecznych lub nacechowanych negatywnie, powtarzających się, nawracających, nic nie wnoszących i tym samym osłabiających ducha. Zamiast tego wprowadzamy “do obiegu” za pomocą mantry słowa wzniosłe, mające zadanie umacniające i oczyszczające, o wielorakim, subtelnym działaniu, czyli przeciętne zamieniamy na święte.
Padaviśleṣaṇam पदविश्लेषणम् czyli analiza słów w zdaniu:
मननात् त्रायते इति मन्त्रः|
‘mananāt trāyate iti mantraḥ’
'Chroni od myślenia, oto mantra'
mananāt मननात्
'od myślenia/ od umysłu'
- manana मनन (myślenie/ refleksja/ rozumienie/ inteligencja/ umysł)
- Rzeczownik/imię / nāman नामन् utworony z dhātu धातु √man √मन् (myśleć)
- Ablativus, czyli piąty przypadek/ pañcamī पञ्चमी
- Rodzaj nijaki/ napuṃsakaliṅga नपुंसकलिङ्ग
- Liczba pojedyncza/ ekavacana एकवचन
trāyate त्रायते 'chroni'
- Czasownik/ ākhyāta आख्यात utworzony z dhātu धातु 1.√ trai √त्रै (chronić/ strzec)
- Czas teraźniejszy/ laṭ lakāra लट्-लकार
- Strona zwrotna / ātmanepada आत्मनेपद
- Trzecia osoba/ prathama puruṣa प्रथमपुरुष
- Liczba pojedyncza/ ekavacana एकवचन
iti इति 'oto'
- Nieodmienna część mowy/ avyaya
mantraḥ मन्त्रः 'mantra'
- mantra मन्त्र (mantra)
- Rzeczownik/ imię/ nāman नामन् utworzony z dhātu धातु √man √मन् (myśleć)
- Nominativus czyli pierwszy przypadek/ prathamā प्रथमा
- Liczba pojedyncza/ ekavacana एकवचन
- Rodzaj męski/ puṃliṅga पुंलिङ्ग
स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ॥२-४०॥
svalpamapyasya dharmasya trāyate mahato bhayāt (2-40) BhgG
'Maleńka cząstka tej dharmy przed wielkim ochrania strachem.'
“ मन्त्र Mantra- od pnia man मन् , ściśle spokrewnionego z pol. mn(iemać) , łac. mon(eo)-”wspominam”, niem. mein(en), występującego w kilku jeszcze innych wyrazach Rygwedy o odmiennych znaczeniach- to termin - nazwa oznaczający we wszystkich czterech sanhitach jednostkę samodzielną treściowo a uważaną tradycyjnie za świętą, wieczną i obdarzoną wewnętrzną mocą; jeżeli tylko się ją wymówi należycie, staje się ona skuteczna w chwili zjednoczenia się świadomości wymawiającego z tą Świadomością, która się objawia w danym tekście czy formule, nazywanych właśnie mantra, a zależnie od kontekstu może to być stwierdzenie lub groźba i wywołać odpowiedni wpływ w kosmosie, zapewniając jednocześnie porozumienie się z niewidzialnymi potęgami.”
“Z izolowanych zaś mantr wedyjskich, jakie się utrzymały w użyciu rytualnym pomimo ogromnych przemian ducha kultu, najsławniejsza jest tzw. gajatri (od nazwy metrum, w którym jest ułożona:3x8 zgłosek) alias Sawitri, jako poświęcona Sawitarowi i wymieniająca jego imię; znaczy ona mniej więcej: ”Obyśmy osiągnęli (lub:posiadali) ten pożądany blask Sawitara, który oby obudzał nasze myśli”, tylko później także ten sens nieco zmieniono: “Rozmyślajmy nad...oby skierował nasze myśli (ku czterem celom życia, tj. moralności, mieniu, miłości i wyzwoleniu).”
[E. Słuszkiewicz “Pradzieje i Legendy Indii’]