Candra चन्द्र
Księżyc w sanskrycie ma wiele nazw, a jedną z najczęściej spotykanych jest candra (m.) चन्द्र lub candramas (m.) चन्द्रमस्.
Candra dosłownie znaczy: "błyszczący, jaśniejący" i brzmi podobnie do łacińskiego 'błyszczę' tj. candeo.
Już w starożytności uczeni indyjscy zdawali sobie sprawę z tego, że księżyc sam nie emituje światła, a jest czymś w rodzaju lustra i że to, co do nas dociera, to światło odbite, odblask.
Candra nie był tak potężnym bogiem jak Sūrya - słońce. Niemniej jednak rozświetlał mroki nocy i nie sposób go było za to nie docenić. Na dachach pałaców budowano tzw. candraśālā, चन्द्रशाला, czyli specjalne miejsca skąd można go było podziwiać, a poeci nieraz sięgali do jego pośrednictwa w sprawach sercowych (candradūta चन्द्रदूत księżyc -posłańcem).
- Nazwę śītāṃśu (m.) शीतांशु księżyc zawdzięcza swojemu chłodnemu blaskowi.
Śītāṃśu dosłownie znaczy: którego promienie są chłodne, o chłodnych promieniach
(शीत śīta (m.) zimno, chłód, mróz). - Inną nazwą księżyca jest indu (m.) इन्दु , czyli jasna kropla, świetlista kropka, iskra.
Słowo indu pochodzi najprawdopodobniej od bindu बिन्दु znaczącego właśnie kropla, kropka, nasiono. - Utożsamiany jest również z somą (m.) सोम, świętym roślinnym sokiem ofiarnym przyrządzanym z roślin zbieranych właśnie przy świetle księżyca, nieodłącznym elementem rytuału ofiarnego, będącym jednocześnie wedyjskim bogiem i adresatem wielu hymnów.
- Niezwykle uroczym określeniem księżyca, którego plamy i kratery na tarczy układały się w wyobraźni na kształt zająca jest śaśāṅka (m.) शशाङ्क dosłownie mający kształt zająca
(śaśa (m.) शश to zając, królik). - Kaumudī (f.) कौमुदी to światło księżyca, księżycowy blask, który powoduje kwitnienie lotosów - kumuda (n.) कुमुद (Nymphaea esculenta, Nymphaea rubra) ; określenie to stosuje się również jako światło księżyca pesonifikujące żonę Candry.
- Słowo jyotsnā ज्योत्स्ना oznacza księżycową noc, samo światło księżyca lub ogólnie światła gwiazd.
खण्ड khaṇḍa (mf(A)n.) znaczy ‘złamany, mający części, przerwy, luki, dziury; fragment, porcja, część, rozdział itp.’ → ‘niepełny’ (o księżycu)
चन्द्रवंश
candravaṃśa
'dynastia księżycowa'
चन्द्रसूर्याक्ष
candrasūryākṣa
'mający księżyc i słońce za oczy'
(tj. Viṣṇu विष्णु)
द्वादश मासाः संवत्सरो
द्वन्द्वादि दर्शपूर्णमायोः।
dvādaśa māsāḥ saṃvatsaro
dvandvādi darśapūrṇamāyoḥ
Rok ma dwanaście miesięcy,
dwanaście par świąt nowiu i pełni.
Pełnia i nów
- Pełnia księżyca w sanskrycie to pūrṇa पूर्ण / pūrṇamā पूर्णमा.
Pūrṇa oznacza dosłownie pełny, napełniony, wypełniony, kompletny, doskonały, skończony, a także - okrąg. Jest tak określany sam księżyc, jak i dzień/noc pełni księżyca, święto połowy miesiąca.
Pūrṇa jest też symbolem dla zera "0" - śūnya शून्य. - Z kolei pierwszy dzień pierwszej kwadry, podczas gdy księżyc rośnie niewidocznie nazywamy kuhū (f.) कुहू , czyli nów; lub też āma आम, co dosłownie znaczy surowy, nieugotowany, nieupieczony, nagi.
Inną nazwą nowiu lub przybywającego księżyca jest bālendu (m.) बालेन्दु (bāla indu). - Kiedy na niebie pojawi się sierp dopiero co widoczny, możemy powiedzieć : darśa दर्श - widzialny, dostrzegalny - i to też jest określeniem księżyca w nowiu lub dnia /nocy nowiu, święta połowy miesiąca.
A jedna szesnasta księżyca - sierp - to kalā (f.) कला .
Inaczej na taki młody księżyc powiedzieć możemy kiśora candra किशोर चन्द्र, księżyc młody, jak źrebak.
शुक्लः षण्मासा
śuklaḥ ṣaṇmāsā
jasna połowa miesiąca
