Menu Zamknij

Księżyc

Candra चन्द्र 

Księżyc w sanskrycie ma wiele nazw, a jedną z najczęściej spotykanych jest candra (m.) चन्द्र lub candramas (m.) चन्द्रमस्.
Candra dosłownie znaczy: "błyszczący, jaśniejący" i brzmi podobnie do łacińskiego 'błyszczę' tj. candeo.
Już w starożytności uczeni indyjscy zdawali sobie sprawę z tego, że księżyc sam nie emituje światła, a jest czymś w rodzaju lustra i że to, co do nas dociera, to światło odbite, odblask.
Candra nie był tak potężnym bogiem jak Sūrya - słońce. Niemniej jednak rozświetlał mroki nocy i nie sposób go było za to nie docenić. Na dachach pałaców budowano tzw. candraśālā, चन्द्रशाला, czyli specjalne miejsca skąd można go było podziwiać, a poeci nieraz sięgali do jego pośrednictwa w sprawach sercowych (candradūta चन्द्रदूत księżyc -posłańcem).

  • Nazwę śītāṃśu (m.) शीतांशु księżyc zawdzięcza swojemu chłodnemu blaskowi.
    Śītāṃśu dosłownie znaczy: którego promienie są chłodne, o chłodnych promieniach
    (शीत śīta (m.) zimno, chłód, mróz).
  • Inną nazwą księżyca jest indu (m.) इन्दु , czyli jasna kropla, świetlista kropka, iskra.
    Słowo indu pochodzi najprawdopodobniej od bindu बिन्दु znaczącego właśnie kropla, kropka, nasiono.
  • Utożsamiany jest również z somą (m.) सोम, świętym roślinnym sokiem ofiarnym przyrządzanym z roślin zbieranych właśnie przy świetle księżyca, nieodłącznym elementem rytuału ofiarnego, będącym jednocześnie wedyjskim bogiem i adresatem wielu hymnów.
  • Niezwykle uroczym określeniem księżyca, którego plamy i kratery na tarczy układały się w wyobraźni na kształt zająca jest śaśāṅka (m.) शशाङ्क  dosłownie mający kształt zająca
    (śaśa (m.) शश to zając, królik).
  • Kaumudī (f.) कौमुदी  to światło księżyca, księżycowy blask, który powoduje kwitnienie lotosów - kumuda (n.) कुमुद (Nymphaea esculenta, Nymphaea rubra) ; określenie to stosuje się również jako światło księżyca pesonifikujące żonę Candry.
  • Słowo jyotsnā ज्योत्स्ना oznacza księżycową noc, samo światło księżyca lub ogólnie światła gwiazd.
  • खण्ड khaṇḍa (mf(A)n.) znaczy ‘złamany, mający części, przerwy, luki, dziury; fragment, porcja, część, rozdział itp.’ → ‘niepełny’ (o księżycu)

चन्द्रवंश
candravaṃśa
'dynastia księżycowa'

चन्द्रसूर्याक्ष
candrasūryākṣa
'mający księżyc i słońce za oczy'
(tj. Viṣṇu विष्णु)

द्वादश मासाः संवत्सरो
द्वन्द्वादि दर्शपूर्णमायोः।

dvādaśa māsāḥ saṃvatsaro
dvandvādi darśapūrṇamāyoḥ

Rok ma dwanaście miesięcy,
dwanaście par świąt nowiu i pełni.

Pełnia i nów

  • Pełnia księżyca w sanskrycie to pūrṇa पूर्ण / pūrṇamā पूर्णमा.
    Pūrṇa oznacza dosłownie pełny, napełniony, wypełniony, kompletny, doskonały, skończony, a także - okrąg. Jest tak określany sam księżyc, jak i dzień/noc pełni księżyca, święto połowy miesiąca.
    Pūrṇa jest też symbolem dla zera "0" - śūnya शून्य.
  • Z kolei pierwszy dzień pierwszej kwadry, podczas gdy księżyc rośnie niewidocznie nazywamy kuhū (f.) कुहू , czyli nów; lub też āma आम, co dosłownie znaczy surowy, nieugotowany, nieupieczony, nagi.
    Inną nazwą nowiu lub przybywającego księżyca jest bālendu (m.) बालेन्दु (bāla indu).
  • Kiedy na niebie pojawi się sierp dopiero co widoczny, możemy powiedzieć : darśa दर्श - widzialny, dostrzegalny - i to też jest określeniem księżyca w nowiu lub dnia /nocy nowiu, święta połowy miesiąca.
    A jedna szesnasta księżyca - sierp - to kalā (f.) कला .
    Inaczej na taki młody księżyc powiedzieć możemy kiśora candra किशोर चन्द्र, księżyc młody, jak źrebak.

शुक्लः षण्मासा
śuklaḥ ṣaṇmāsā
jasna połowa miesiąca

कृष्णः षण्मासा
kṛṣṇaḥ ṣaṇmāsā
ciemna połowa miesiąca

नीहारकरकिरणनिकरसंपर्क
nīhārakarakiraṇanikarasaṃparka
'zetknięcie się z masą promieni księżyca'