Candra चन्द्र
Jedną z najczęściej spotykanych nazw księżyca jest candra चन्द्र (m.) lub candramas चन्द्रमस् (m.).
Candra dosłownie znaczy: "błyszczący, jaśniejący" i brzmi podobnie do łacińskiego 'candeo' czyli 'błyszczę'.
Już w starożytności uczeni indyjscy zdawali sobie sprawę z tego, że księżyc sam nie emituje światła, a jest czymś w rodzaju lustra i że to, co do nas dociera, to światło odbite.
Candra nie był tak potężnym bogiem jak Sūrya - Słońce. Niemniej jednak rozświetlał mroki nocy i nie sposób go było za to nie docenić. Na dachach pałaców budowano tzw. candraśālā चन्द्रशाला czyli specjalne miejsca skąd można go było podziwiać, a poeci nieraz sięgali do jego pośrednictwa w sprawach sercowych.
- candradūta चन्द्रदूत księżyc -posłańcem
- candraprabhā चन्द्रप्रभा światło księżyca MV
- candrakānta चन्द्रकान्त kryształ, biały kryształ MV
- sucandro nāma samādhiḥ सुचन्द्रो नाम समाधिः
głęboka medytacja nad pięknym (lub dobrym) księżycem - candrajanman चन्द्रजन्मन् zrodzony z księżyca
- candraṃ kathamapi paśyāmi चन्द्रं कथमपि पश्यामि
ledwo widzę księżyc
W haṭhayodze księżycem (candra चन्द्र) nazywana jest iḍā इडा. Iḍā to nadī (kanał) biegnąca wzdłuż kręgosłupa, za oczami i kończąca się w lewym nozdrzu. Biorąc wdech lewą dziurką od nosa wprowadzamy do iḍy pranę (prāṇa प्राण). Księżycowy wdech jest chłodny.
Księżyc symbolizuje głoska ‘ṭha’ ठ.
Słońce to ‘ha’ ह.
Haṭhayoga हठयोग to połączenie ‘ha’ i ‘ṭha’, czyli słońca i księżyca.
- Nazwę śītāṃśu शीतांशु (m.) księżyc zawdzięcza swojemu chłodnemu blaskowi. Śītāṃśu dosłownie znaczy: którego promienie są chłodne, o chłodnych promieniach (शीत śīta (m.) zimno, chłód, mróz).
- Inną nazwą księżyca jest indu इन्दु (m.) czyli jasna kropla, świetlista kropka, iskra. Słowo indu pochodzi najprawdopodobniej od bindu बिन्दु znaczącego właśnie kropla, kropka, nasiono.
- Utożsamiany jest również z somą सोम (m.) świętym roślinnym sokiem ofiarnym przyrządzanym z roślin zbieranych właśnie przy świetle księżyca, nieodłącznym elementem rytuału ofiarnego, będącym jednocześnie wedyjskim bogiem i adresatem wielu hymnów.
soma kalā pūrṇaṃ सोम कला पूर्णं - napełnianie porcjami somy
- "według mitologii indyjskiej księżyc jest napełniony somą, którą z czasem zaczęto utożsamiać z amrytą, napojem nieśmiertelności. Zmiana od pełni do nowiu polega na jego stopniowym opróżnianiu powodowanym przez wypijanie somy przez bogów i czasem również przez przodków; natomiast zmiana od nowiu do pełni na jego stopniowym napełnianiu somą przez słońce; to napełnianie odbywa się za pomocą jednego z głównych promieni słońca określanego jako suṣumṇa (m.). Zgodnie z tradycyjnym ujęciem księżyc dzieli się przy tym na szesnaście cząstek (kalā = “mała część, kawałek, zwł. szesnasta część”), spośród których piętnaście zanika po jednej na dobę w okresie od pełni do nowiu; każda z tych cząstek odpowiada więc jednej “porcji” wypitej somy. Nie zanika tylko ostatnia, szesnasta cząstka, niewidzialna i nieśmiertelna, tradycyjnie nosząca nazwę पूर्णामृता pūrṇāmṛtā (“pełna amryty”). W hathajogicznej fizjologii schemat ten przeniesiony jest na “księżyc” w czaszce, czyli cielesny rezerwuar nektaru. “
“ Studia nad Hathapradipiką Swatmaramy”
Maria Marcinkowska - Rosół & Sven Sellmer -
somadarśana सोमदर्शन kontemplacja księżyca
- Niezwykle uroczym określeniem księżyca, którego plamy i kratery na tarczy układały się w wyobraźni na kształt zająca jest śaśāṅka शशाङ्क (m.) dosłownie mający kształt zająca [śaśa शश (m.) to zając, królik].
- Kaumudī कौमुदी (f.) to światło księżyca, księżycowy blask, który powoduje kwitnienie lotosów - kumuda कुमुद (n.) (Nymphaea esculenta, Nymphaea rubra) ; określenie to stosuje się również jako światło księżyca pesonifikujące żonę Candry.
- Słowo jyotsnā ज्योत्स्ना oznacza księżycową noc, samo światło księżyca lub ogólnie światła gwiazd.
-
khaṇḍa खण्ड (mf(A)n.) znaczy ‘złamany, mający części, przerwy, luki, dziury; fragment, porcja, część, rozdział itp.’ → ‘niepełny’ (o księżycu)
-
tithi तिथि (mf.) dzień księżycowy; 1/30 księżycowego cyklu; 15 tithich podczas wzrostu księżyca stanowi jasną połowę miesiąca, a pozostałe 15 ciemną połowę; pomyślne tithi to Nandā, Bhadra, Vijaya, Purna
चन्द्रवंश
candravaṃśa
'dynastia księżycowa'
चन्द्रसूर्याक्ष
candrasūryākṣa
'mający księżyc i słońce za oczy'
(tj. Viṣṇu विष्णु)
द्वादश मासाः संवत्सरो
द्वन्द्वादि दर्शपूर्णमायोः।
dvādaśa māsāḥ saṃvatsaro
dvandvādi darśapūrṇamāyoḥ
Rok ma dwanaście miesięcy,
dwanaście par świąt nowiu i pełni.
Pełnia i nów
- Pełnia księżyca w sanskrycie to pūrṇa पूर्ण / pūrṇamā पूर्णमा.
Pūrṇa oznacza dosłownie pełny, napełniony, wypełniony, kompletny, doskonały, skończony, a także - okrąg. Jest tak określany sam księżyc, jak i dzień/noc pełni księżyca, święto połowy miesiąca.
Pūrṇa jest też symbolem dla zera "0" - śūnya शून्य. - Półksiężyc to ardhacandra अर्धचन्द्र
- Z kolei pierwszy dzień pierwszej kwadry, podczas gdy księżyc rośnie niewidocznie nazywamy kuhū कुहू (f.) czyli nów; lub też āma आम, co dosłownie znaczy surowy, nieugotowany, nieupieczony, nagi.
Inną nazwą nowiu lub przybywającego księżyca jest bālendu बालेन्दु (m.) (bāla indu). - Kiedy na niebie pojawi się sierp dopiero co widoczny, możemy powiedzieć : darśa दर्श - widzialny, dostrzegalny - i to też jest określeniem księżyca w nowiu lub dnia /nocy nowiu, święta połowy miesiąca.
- A jedna szesnasta księżyca - sierp - to kalā कला (f.).
Inaczej na taki młody księżyc powiedzieć możemy kiśora candra किशोर चन्द्र, księżyc młody jak źrebak.