vānaspati वानस्पति
drzewo (dosł. leśny pan)
W starożytnych Indiach, podobnie jak w innych kulturach, drzewa otoczone były specjalnym szacunkiem. Ten szacunek, zdaje się, był bardzo organiczny, ponieważ żyjąc na łasce przyrody i w zgodzie z jej naturalnym rytmem nie sposób było nie dostrzec obecności okazałych osobników, wyróżniających się pośród innych - silnych, potężnych, wiekowych drzew, dających schronienie ptakom, drobniejszej zwierzynie, owadom, a człowieka częstujących cieniem, owocem, odpoczynkiem od spiekoty. Żyjąc w przyrodzie nie sposób nie docenić i nie uszanować cichej mocy drzew (śāntā śakti शान्ता शक्ति), współistniejąc z nimi i na codzień dzieląc wspólny czas. W takim kontekście instytucja świętego drzewa (devataru देवतरु, caitya चैत्य) w niemal każdej indyjskiej wsi nie dziwi, a wręcz nie ma nic bardziej naturalnego, jeśli spróbować wczuć się w życie symbiotyczne. Świętego drzewa nie wolno było kaleczyć lub broń boże ścinać, a czyn tego rodzaju traktowany był jak zamach na boskie stworzenie i surowo karany. Drzewa, jak każda istota na Ziemi, mają swoją duszę, toczy się w nich życie, czego dowodem materialnym jest wzrost i nieustanna przemiana, a emanacją duszy drzewa są bóstwa w nich żyjące. Do nich można zwracać się z prośbami i tak też czyniono.
Pamiętając, że nazw w sanskrycie dotyczących jednego przedmiotu jest bardzo wiele ‘drzewo’ to między innymi:
- taru/ daru तरु / दरु (m.) drzewo
devataru देवतरु (m.) święte drzewo, boskie drzewo, stare drzewo otoczone czcią
bālataru बालतरु (m.) młode drzewo
bhañjaru भञ्जरु (m.) drzewo rosnące przy świątyni
kalpataru कल्पतरु (m.) drzewo spełniające życzenia - druma द्रुम (m.) drzewo
- vānaspati वानस्पति (m.) drzewo, dosł. leśny pan, pan lasu, pan z lasu
- vṛkṣa वृक्ष (m.) drzewo, w szczególności drzewo kwitnące, owocujące, także określenie pnia drzewa
puṣpavṛkṣa पुष्पवृक्ष (m.) kwitnące drzewo
phalavṛkṣa फलवृक्ष (m.) drzewo owocowe’
gandhavṛkṣa गन्धवृक्ष (m.) pachnące drzewo (takie, od którego pozyskuje się zapachy, np. drzewo sandałowe)
jaradvṛkṣa जरद्वृक्ष (m.) stare drzewo
vṛkṣamūlika वृक्षमूलिक (m.) mieszkający lub przebywający u stóp drzewa (lub pod drzewem)’ - karkāra कर्कार (m.) drzewo
- pādapa पादप (m.) dosł. pijący stopami (korzeniami), drzewo/ roślina
Parę nazw gatunków drzew:
- aśvattha अश्वत्थ (m.) święte drzewo figowe, Pipal, Ficus Religiosa; kult tego drzewa przedstawianego z korzeniami do góry przeniknął do buddyzmu, symbolizuje ono wszechświat. Drzewo Bodhi pod którym Budda osiągnął oświecenie było tego gatunku.
aśvatthā अश्वत्था (f.) tak nazywa się dzień pełni w miesiącu Āśvina (jest to miesiąc, w którym dojrzewają owoce drzewa aśvattha). - candana चन्दन (mn.) drzewo sandałowe, sandał, Sirium myrtifolium
- aśoka अशोक (m.) drzewo o pomarańczowo - czerwonych kwiatach, jedno z ulubionych drzew poetów, dosł. oznacza beztroskę / brak smutku (a śoka) Jonesia Asoka
- āmra आम्र (m.) drzewo mango, mangowiec Mangifera Indica
Araṇyaka अरण्यक (mfn.) to las, leśny teren. Jest to też nazwa nauk, które później weszły w skład Upaniṣad उपनिषद् (f.), a które początkowo przekazywane były zaawansowanym uczniom w zaciszu lasu, ze względu na ich tajność i moc, którą za sobą niosły. Nauka ta była sekretna (guhya गुह्य) i nie powinny były jej słyszeć uszy ludzi postronnych, więc las był najbezpieczniejszym miejscem na jej przekazywanie.
Słowo araṇya अरण्य (mf(ā)n.) oznacza dziki, odludny teren, las lub pustynię, miejsce odosobnione, oddalone od ludzkich siedzib.
Słowo guhya गुह्य wiążące się z lasem, znaczy tajemnica/ sekret/ coś mistycznego. Trochę przypomina w brzmieniu polskie słowo ‘głusza’, które - gdyby połączyć te dwa znaczenia - oznaczałoby coś w rodzaju: “tajemniczość głębokiego lasu”.
- araṇya अरण्य (mf(ā)n.) dziki teren, odludny, las, pustynia
- araṇyaka अरण्यक (mfn.) las
- āraṇyaka आरण्यक (m.) pochodzący z lasu, leśny, zwierzę, stworzenie leśne, mający związek z lasem, mieszkaniec lasu,
- āraṇyakukkuṭa आरण्यकुक्कुट (m.) dziki kogut
vana वन (n.) las
W trzecim z czterech etapów życia, na jakie tradycyjnie dzieliło się życie Indusa, następowało udanie się do lasu (vanaprasthā वनप्रस्था), wejście w życie leśnego anachorety (vanavāsin वनवासिन्); do lasu (vana वन (n.)) - gdzie na powrót dochodzi do pełnej integracji człowieka z przyrodą (prakṛti प्रकृति (f.)). W tym etapie następuje powrót na łono natury, POWRÓT, po fazie spełnienia społecznego obowiązku, swojej roli w strukturze, po zapewnieniu ciągłości rodu, spłodzenia i odchowaniu syna, dokonujący się w momencie założenia przez syna własnej rodziny - następuje wyjście (prasthā प्रस्था) ze spraw “ludzkich” (laukika लौकिक) tj. rodzinnych, zawodowych; “światowego życia” jakbyśmy dzisiaj powiedzieli używając buddyjskiej terminologii. Następuje pewnego rodzaju pożegnanie z tym, co początkowo może ekscytować człowieka jak stosunki towarzyskie, zakładanie rodziny, działalność zawodowa i wiążąca się z nią czasami sława i powodzenie.
- vānara वानर (m.) lub vanacara वनचर (mf(ī)n.) stworzenie leśne, zwierzę, małpa, gazela, jeleń … leśnik lub drwal - chodzi o jakiekolwiek stworzenie poruszające się (cara चर) po lesie (vana वन )
- vanaja वनज (mfn.) stworzenie leśne
- mṛga मृग (m.) dzikie zwierzę, leśne zwierzę, jeleń, sarna, gazela, antylopa
- nandanavana नन्दनवन (m.) gaj rozkoszy, gaj przyjemności
- miśrakāvana मिश्रकावन (m.) gaj mieszany
- vanavāsin वनवासिन् mieszkaniec lasu
- vānaspati वानस्पति (m.) drzewo, dosł. leśny pan, pan lasu, pan z lasu
- vanaprasthā वनप्रस्था -wyruszenie do lasu, odejście do lasu
prasthāna प्रस्थान (n.) wyruszenie w drogę, wymarsz, podróż, droga, metoda, system
mahāprasthāna महाप्रस्थान (n.) - wielka podróż, podróż w zaświaty, pożegnanie się z życiem, wielki odjazd... - tapovana तपोवन (n.) las ascetów
- nirjana vana निर्जन वन (n.) bezludny las
- dāva दाव (m.) pożar | szczególnie pożar lasu
dāva दाव (m.n.) oznacza las ale zawsze w połączeniu z ogniem
कल्पवृक्ष / कल्पद्रुम
kalpavṛkṣa / kalpadruma
drzewo spełniające życzenia
वनजे नेति बलं बतास्ति सत्त्वे
vanaje neti balaṃ batāsti sattve
'zaiste nie ma w stworzeniu leśnym takiej siły'
वयं वनचरा युष्मदीयं जलान्ते गृहम्
vayaṃ vanacarā yuṣmadīyaṃ jalānte gṛham
'my jesteśmy zwierzęta leśne, wasz dom za wodą'
- vanaṃ prati
वनं प्रति
ku lasowi - carati vane kiṃ cit
चरति वने किं चित्
coś porusza się po lesie - ahamiva śūnyamaraṇyam
अहमिव शून्यमरण्यम्
las pusty jak ja - ramaṇiyāni vanāni śobhanaṃ jalaṃ ca paśyāmi
रमणियानि वनानि शोभनं जलं च पश्यामि
patrzę na piękne lasy i bystrą wodę
- vanaṃ tvāṃ nayāmi
वनं त्वां नयामि
prowadzę cię do lasu - ramaṇīyaṃ vanam
रमणीयं वनम्
miły/ piękny las - gṛhaṃ tyaktvā vane paribhramati
गृहं त्यक्त्वा वने परिभ्रमति
opuściwszy dom wędruje po lesie