Manas czyli umysł (w jego najszerszym znaczeniu słowo to odnosi się do wszystkich władz umysłowych), intelekt, inteligencja, zrozumienie, percepcja, zmysł, sumienie, wola. W filozofii organ wewnętrzny (antaḥ-karaṇa अन्तः-करण) percepcji i poznania; władza lub instrument, przez który myśli wchodzą lub za pomocą którego przedmioty zmysłowe wpływają na duszę; w tym sensie manas मनस् jest zawsze uważany za odrębny od ātmana आत्मन् i puruṣy पुरुष, „ducha lub duszy” i należy tylko do ciała, uważany jest również – z wyjątkiem fil. Nyāya – za nietrwały; w RV. czasami łączy się z sercem (hṛd हृद् / hṛdaya हृदय) MW
MW (definicja za słownikiem Monier- Williamsa)
RV - ṛgveda ऋग्वेद
- manasvin मनस्विन् ‘rozumny, mądry’
- manīṣin मनीषिन् ‘rozumny, rozsądny; posiadający pobożną mądrość’
- manoratha मनोरथ (m.) ‘życzenie’
- manorama मनोरम ‘miły, rozkoszny, zachwycający, cieszący umysł’
- manohara मनोहर ‘czarujący, przyjemny’
- manohārin मनोहारिन् ’kradnący serce’, ‘zachwycający, porywający umysł, serce’
- manojava मनोजव ‘prędkość’, ‘szybkość myślenia’
Słowo manas मनस् ‘umysł’ pochodzi od pierwiastka czasownikowego √ man मन् znaczącego ‘myśleć’.
Odmiana przez osoby:
मन्ये manye 'myślę'
मन्यसे manyase 'myślisz'
मन्यते manyate 'myśli'
मन्यावहे manyāvahe (my dwaj) 'myślimy'
मन्येथे manyethe (wy dwaj) 'myślicie'
मन्येते manyete (oni dwaj) 'myślą'
मन्यामहे manyāmahe 'myślimy'
मन्यध्वे manyadhve 'myślicie'
मन्यन्ते manyante 'myślą'
Od pierwiastka 'man' pochodzą również słowa 'mantra' i 'mantṛ'
mantra मन्त्र (m.) „narzędzie myśli”, święty tekst lub mowa, modlitwa lub pieśń pochwalna
mantṛ मन्तृ (m.) ‘myśliciel', ale również 'minister, kanclerz, doradca; ten, który wyraża zgodę’
mānuṣa मानुष
• (mf(ई)n.) należący do rodzaju ludzkiego, ludzki, przychylny lub sprzyjający ludziom, humanitarny;
• (m.) człowiek, istota ludzka (w liczbie mnogiej rasy ludzkie);
• (n.) stan, sposób lub działanie ludzi, człowieczeństwo, męskość;
• (m.) człowiek lub Manu (ojciec ludzi) MW
- manus मनुस् (m.) 'człowiek lub Manu (ojciec ludzi)'
- manuṣya मनुष्य ‘ludzki’
- mānavadharmaśāstra मानवधर्मशास्त्र ‘kodeks prawny szkoły Manu’
- mati मति (f.) 'myśl'
- matimat मतिमत् ‘mądry, rozumny, roztropny’
- iti matvā इति मत्वा ’tak myśląc’
- mano madhye niyojayet मनो मध्ये नियोजयेत्
‘niech umysł skieruje/ poprowadzi na środek’ - manaḥ sucaritam मनः सुचरितम् ‘dobre uczynki umysłu’
- bahumānapuraḥsara बहुमानपुरःसर ‘z czcią’, ‘z wielkim uważaniem'
- unmanas उन्मनस् ‘poruszony, pobudzony, wzburzony, podekscytowany umysł’ → ud (w górę) + manas (umysł) = unmanas (d + m = n)
तृणाय मन्यते
tṛṇāya manyate
‘mieć coś za ździbło’
‘lekceważyć’
Sufix ‘tra’ त्र
oznacza miejsce, lokację i jest częścią wielu przysłówków, będących w częstym użyciu
indriyāṇi इन्द्रियाणि
Zmysły w sanskrycie określamy słowem indriyāṇi इन्द्रियाणि. Oznacza ono też moce, siłę, szczególnie tę, która należy do potężnego Indry.
zima | hima
Parę słów związanych z zimnem i zimą.
Źródło: Słownik Sir Monier-WIlliamsa
