Z tymi dwoma słowami spotkamy się na pewno w trakcie uczenia się sanskrytu.
To antonimy często występujące razem w złożeniach nazywanych dvandva द्वन्द्व.
Sukha सुख znaczy 'szczęście, dobro, dobrze' - to, co dobre, miłe, piękne, radosne, wygodne, sprzyjające, powodzenie.
Duḥkha दुःख przeciwnie, oznacza 'nieszczęście, cierpienie, zło, źle' - to, co niedobre, uciążliwe, niemiłe, cierpienie - mentalne lub fizyczne, wszelką niewygodę, brzydotę, biedę.
Obydwa słowa skonstruowane są w ten sam sposób tj. przedrostek (su, dus) + rzeczownik (kha); przy czym przedrostek dus za sprawą reguł sandhi zamienia się w duḥ. (Prefix ‘dus’ दुस् przechodzi w duṣ दुष् lub (rzadziej) w duḥ दुः przed ka, kha, pa, pha क, ख, प, फ ).
su सु + kha ख = sukha सुख
dus दुस् + kha ख = duḥkha दुःख
To przedrostki nadają tym dwóm wyrazom zabarwienie znaczeniowe, su सु nadaje cechy pozytywne, dus दुस् - cechy negatywne.
Wyrazem, którego dotyczą jest kha (m.) ख - oznaczającym przestrzeń.
Dosłownie: dobra przestrzeń, coś dobrego / zła przestrzeń, coś niedobrego.
sukhaduḥkhasuhṛd
सुखदुःखसुहृद्
'przyjaciel na dobre i na złe'
W tym złożeniu przedrostek su występuje dwa razy, raz w wyrazie sukha, a drugi raz w wyrazie suhṛd oznaczającym kogoś o 'dobrym sercu' (hṛd to serce), czyli przyjaciela.
sukhaduḥkhe same krtvā
सुखदुःखे समे क्र्त्वा ॥२-३८॥
'za jedno miej radość i ból'
Tymi słowami w Bhagawadgicie ॥2.38॥ Kṛṣṇa कृष्ण zwraca się do Arjuny अर्जुन instruując go, aby wyniósł się poza pospolite postrzeganie i porzucił nękające go wątpliwości.
Słowo kha ख oznacza przestrzeń, słońce lub otwór/dziurę/dziuplę/ jaskinię (także dziewięć otworów w ciele człowieka - usta/ uszy/ oczy/ nozdrza/ organy płciowe i wydalnicze).
Jest też symbolem świadomości.
Wiele słów zawiera pień 'kha' ख np.:
- khakāminī (f.) खकामिनी kochająca przestrzeń / imię Durgi (Durgā)
- khaga (mfn.) खग to przemieszczanie się w przestrzeni/ latanie, tak powiemy na ptaka, planetę, wiatr, Garudę, na latające owady
- khakholka (m.) खखोल्क meteor/ słońce/ forma słońca/ Skanda/ Garuda
- khagata (mfn.) खगत to poruszanie się w powietrzu, khagama खगम oznacza to samo
- khecarī (f.) खेचरी czyli wędrująca w przestworzach
- khacitra (n.) खचित्र obraz na niebe, coś niemożliwego, nierzeczywistego lub nieistniejącego podobnie jak gaganakusuma गगनकुसुम (kwiat kwitnący na niebie).
- khajala (n.) खजल “powietrzo-woda’, mgła, deszcz, mżawka, para wodna
- khatamāla (m.) खतमाल chmura
- khajyotis खज्योतिस् i khadyota (m.) खद्योत to określenie słońca używane często figuratywnie jako szczęście/ radość.
- khapura (n.) खपुर miasto zbudowane na niebie
khapura (n.) खपुर
miasto zbudowane na niebie
